Uygur, qaqauz, quzey

Qasbot Bağır ulu Qoçqarov (Qoçqarlanı) 
(1834, Kuban 
quberniyasının Uçkulan yaxınlığındakı Qasbot kəndi -1940). 
Kasbot Bağır oğlunun uşaqlıq və yeniyetməliyi Qafqazda qanlı 
savaşların hökm sürdüyü bir dönəmə təsadüf etmişdir. Qafqazın 
quzeyini işğal etdikdən sonra sürətlə güneyə doğru irəliləyən iş- 
ğalçı Rus orduları bu yerləri də imperiyanın tərkibinə qatmışdır. 
Lakin, işğal etdikləri əraziləri idarə etmək müharibə aparmaq- 
dan çətin olmuşdur. Çünki Rusiyada təhkimçilik hələ də davam

---

edirdi. Knyaz ona məxsus kəndlərlə istədiyi kimi davranırdı. 
İstədiyi vaxt kəndlini, onun ailə üzvlərini, yəni qızını, oğlunu 
başqasına sata bilirdi. Bu alqı-satqı gizli deyil, açıq-aşkar apa- 
rılırdı. Hətta qəzetlərdə belə knyazların-ağaların kəndlilərinin 
ailə üzvlərini yol çəkilişində, meşə qırılmasında, tikintisində, gə- 
miçilikdə, ev qulluqçuluğunda işləmək üçün satdığına dair elan- 
lar verilirdi. Yəni quldarlıq hələ də davam edirdi.
Rusiyanın hakimiyyət orqanları isə işğal altına aldıqları 
xalqların psixologiyasını, adət-ənənəsini, tarixini bilmədən on- 
ları istədikləri kimi, yəni zor gücünə idarə edirdi. Əsarət altına 
düşmüş xalqların silah istehsal edən zavodları, nizami ordusu 
olmasa da işğalçılara qarşı müqaviməti davam etdirir, minlərlə 
insan aliə şərəfini, namusunu qorumaq üçün döyüşə atılırdı.
Şeyx Şamilin Rus imperiyasına qarşı apardığı inanılmaz 
mübarizə də belə bir ortamda davam edirdi. Balaca Qasbotun 
gözü qarşısında Şeyx Şamilin müridləri Rusiyanın toplu-tü- 
fəngli ordularını pərən-pərənə salırdı. Analar döyüşlərdə şəhid 
olan oğullarına, bacılar qardaşlarına, qadınlar ərlərinə yırlar 
qoşurdular. Necə deyərlər Qasbotun gözü qarşısındaca hər gün 
yeni bir qəhrəmanlıq yırı yaranırdı. İstəsə də, istəməsə də o bu 
yırları eşidir, onlar yaddaşına hopur və onun bədii təxəyyülünü 
zənginləşdirirdi.
Kiçik yaşlarından yeddi il molla yanında təhsil alan, Quran 
oxumağı, ərəb və fars dillərini öyrənən Qasbot mədrəsədə təh- 
silini davam etdirə bilmir. Yeniyetmə çağlarında çoxlu cır və 
xalq mahnıları əzbərləyərək yığnaqlarında oxuyur. Oxuduqla- 
rının təsiri ilə gənc yaşından öz şeirlərini söyləməyə başlayır. 
Şairin “Xorasan”, “Deboş”, “Aycayak” cırları və mahnıları 
xalq arasında geniş yayılır