Uygur, qaqauz, quzey

(Kazim..., 1996) 
kitabla- 
rına dini məzmunlu əsərləri də daxil edilmişdir.
Quzey Qafqaz xalqları arasında islam dininin yayılmasında 
əməyi olan, fərqli-fərqli dillərdə danışan xalqları islam dini 
vasitəsilə birləşdirməyə çalışan Kazim Meçiyevin ideyaları şai- 
rin ölümündən 55 il sonra, Sovetlər Birliyi çökdükdə yenidən 
çiçəklənməyə başamışdır.
Appa Qala-Gerey ulu Canıbekov (Canibeklanı) 
(1860, 
Kuban quberniyasının Uçkulan-1934, Qızıl Pokun). Əsil adı 
Zəkəriyə olan şair xalq arasında Kalay oğlu Appa, Çamçı adı 
ilə tanınmışdır. Ömrünün sonunadək evlənməyən, günlərini at 
üstündə keçirən şair həcvləri ilə xalqının sevimlisinə çevrilmiş- 
dir. Cəmiyyətdəki sosial ədalətsizliyi, insanların pis əməllərini 
poetik dillə tənqid etdiyinə, həcvlər yazdığına görə iki dəfə 
Sibirə sürgün edilmiş, 11 il sürgün həyatı yaşamışdır.
Kalay oğlu Appa 1905-ci ildə Türkiyəyə köcən dəstə ilə İstan- 
bula gedir. Orada kukla oynadanlar və məddahlarla tanış olur. Tür- 
kiyədə qala bilməyib vətənə dönən şair burada kuklalar düzəldib 
oynatmaqla özünün satirik şeirlərini və həcvlərini söyləyirmiş.
Şairin şeirlərinin bir qismi toplanaraq 1995-ci ildə “Kalay 
ulu Appanın izin izlay” (Kalay oğlu Appanın izi ilə) adı altında 
çap olunmuşdur.
Islam 
Kırımşamxalov 
(Kırımşamxallanı-Teberdiçi).
(1864, İndiki Kuban quberniyasının Kart Curt kəndi- 
03.12.1910, Ukrayna Respublikası, Kırım Muxtar Respublika- 
sının Yalta şəhəri). Qaraçay yazılı ədəbiyyatının banilərindən 
sayılan İslam knyaz ailəsində doğulmuşdur. Ata-anasını uşaq 
ikən itirdiyindən ilk tərbiyəsini dayısı, məşhur malkar ziyalısı

---

İsmail Urusbiyevin yanında almışdır. Peterburq mühiti, orada 
dostlaşdığı insanlar gənc İslamın dünyagörüşünün formalaşma- 
sına güclü təsir göstərir. Rus və ərəb dillərinin qramatikasını 
dərindən öyrənən İslam 1903-1910-cu illərdə Parisdə çərkəz 
Maqomet bey Xacet Laşenin rus, türk və tatar dillərində nəşr 
etdirdiyi “Musulmanin” jurnalı ilə əməkdaşlıq edir.
Moskva Rəssamlıq Məktəbinə qəbul olunan İ.Krımşamxa- 
lov vərəm xəstəliyinə tutulduğundan təhsilini başa vura bilmir. 
Vətənə qayıdaraq 1894-1910-cu illərdə Teberdedə yaşayır, 
içtimai işlərlə məşğul olur, “Severnıy Kafkaz” qəzetinə və 
“Musulmanin” jurnalına məqalələr yazır.
Onun evi yalnız yerli əhalinin deyil, bölgəyə gələn qonaqların 
da mədəni mərkəzi rolunu oynayır. O, ardıcıl rəssamlıqla məşğul 
olmaqla yanaşı, latın qrafıkalı ilk qaraçay əlifbasını yaradır.
Şair və peşəkar rəssam kimi tanınan İslam Kırımşamxalov uşaq 
şeirləri və satiraları ilə məşhurdur. “Anda bla mında” (Orda ilə 
burda) adlı hekayə yazdığını söyləsələr də, bu hekayə günümü- 
zədək gəlib çıxmamışdır