Uygur, qaqauz, quzey

(Kerekov,
Ekubovskiy, 1960:57).
Dastanda Canıbey xan çətin vəziyyətdə olanda qızı Şaarbeki 
Axmetə verəcəyini vəd edir. Xan düşünür ki, Axmetin bu ağır 
döyüşdən sağ çıxmayacaq. Lakin Axmet döyüşü qələbə ilə ba- 
şa vurur. Xan sonradan fıkrini dəyişərək qızını varlı Bukalın 
oğlu Teymura ərə vermək istəyir. Şaarbek atasının vədinə dö- 
nük çıxdığını Axmetə xəbər verir. Axmet qızı alıb qaçır. Xan- 
dan narazı olan igidlər onun başına toplaşır, Canıbey xana qarşı 
birlikdə mübarizə aparırlar. Sonda xan Axmetin öhdəsindən 
gələ bilməyəcəyini görüb dostları ilə onun arasını vurur. Dost- 
larından inamsızlıq görən Axmet atını minib Şaarbeki də qu- 
cağına alaraq uca qayadan atılır.
1.2. “Yedigey” dastanı noqay tarixinin qaynağı kimi
İrtışdan Dneprədək böyük bir ərazini nəzarətdə saxlayan, 
Quzey Qafqaza, Kırıma hakim olan Altınorda (Qızıl Orda) 
dövləti getdikcə gücdən düşdü və sıxışdırılaraq siyasi səhnədən 
uzaqlaşdırılmağa başlandı. Belə qarışıq və gərgin bir dövrdə 
noqayların böyük bir qrupu Volqanın sol sahilinə Ural və Emba

---

çayları hövzəsinə, Xəzər sahillərinə yerləşir və burada mankit- 
lərlə birləşərək yeni bir güc kimi tarix səhnəsində görünürlər.
Noqayların yenidən bir güc kimi tarix səhnəsində görünmə- 
sində Yedigey bəyin rolu böyük olsa da, Noqay Ordası döv- 
lətinin qurucusu kimi onun oğlu Nurəddin Mirzə (1420-1430) 
tanındı. 1420-ci ildə Yedigey bəy öldürüldükdən sonra dövlətin 
mərkəzdən idarə edilməsi zəiflədi. Ölkə dağılıb-parçalandığı 
zaman Yedigey bəyin noqay ulusuna hakim təyin etdiyi oğlu 
Nurəddin Mirzə yeni bir dövlət yaratdı.
Dövrün hadisələrini bədii təsvir vasitələri ilə özündə yaşa- 
dan “Yedigey” dastanı noqaylar arasında geniş yayılmışdır. 
V.M. Jirmunskinin yazdığına görə, dastanın otuzdan çox varian- 
tı mövcuddur (!®HpMyHCKHH