Uygur, qaqauz, quzey

(Krekov, Ekubovskiy, 1960:84).
1. Dastanlarda qəhrəmanlıq mövzusu
Noqaylardan toplanan folklor nümunələri arasında dastanlar 
həcminə və mövzu əlvanlığına, bədii dəyərinin yüksəkliyinə gö- 
rə seçilir. Bu dastanların böyük bir qismi xalqın keçdiyi tarixi 
yola uyğun olaraq qəhrəmanlıq dastanlarıdır. Onlardan “Axmet 
Aysula ulu”, “Koplanlı betir”, “Yedigey”, “Musa biy”, “Ma- 
may”, “Karasaykazi”, “Manaşı”, “Manaşı ulu Tuyakbiy”, “Er 
Tarkıl”, “Şora betır”, “Adıl Soltan”, “Kırk Noqay betın”, “Er 
Kusep”, “Er Kosay”, “Er Şoban”, “Er Kökçe”, “Kambar betir”, 
“Kurman biy”, “Elkildek betir” və b. dastanları ümumi qıpçaq 
dastanları adlandırsaq, daha doğru olar. Dastanları diqqətlə araş- 
dıranda burada nəinki miladın ilk minilliyinə, hətta miladdan 
öncəki türk folkloruna aid izləri də görə bilərik.
Noqaylar son yüzillərdə savaşlara, daxili çəkişmələrə daha 
çox vaxt sərf etdiklərindən dastanlarının çoxunun mövzusu 
qəhrəmanlıqdır. Xalq arasında “Boz yigit”, “Kozı-Korpeş və 
Bayan slu”, “Tolekın və Kız yibek”, “Ariz və Kanber”, “Şah 
İsmayıl”, “Güntükan və Kölbikə”, “Taxir və Zöhrə” və b. lirik 
dastanlar da geniş yayılmışdır 
(CHKajmeB A., 1994:5-6).
Yalnız “Yedigey” deyil, bir çox başqa dastanlar, eləcə də 
qəhrəmanlıq və vətənpərvərlik nəğmələri noqayların Rusiya 
işğalı altında olduqları zamanda yazıya alındığından, söyləyici 
və dastanı toplayanlar hakim dövlətin təsiri ilə mətnlərdə də- 
yişikliklər etmişlər. Bu cəhət “Adil Sultan” dastanında və qəh- 
rəmanlıq yırlarında özünü qabarıq göstərir. Xüsusən də Rusi- 
yadakı vətəndaş savaşına, Fin savaşına, İkinci Dünya savaşına 
həsr olunmuş yırlarda, eləcə də kazak mahnılarında, ümumiy- 
yətlə, əksər mahnılarda ifa noqay türkcəsində olsa da, ayrı-ayrı

---

noqay igidlərinin adı çəkilsə də, əsas diqqət bolşeviklərin, So- 
vet ordusunun, sosializmin, bir sözlə, Rusiyanın qüdrətinin 
öyülməsinə yönəldilmişdir.