Uygur, qaqauz, quzey

Abdü-
laziz Mehsum, 
1913-cü ildə Kaşqarda doğulmuş “Qara günlər”, 
“Rabiyə ilə Seyiddin” adında pyeslərin və “Zəfər xatirəsi”, “Tan 
faciası”, “Ladah yolunda karvan”, “Tuzimas çiçəklər” kimi 
kitabların müəllifı 
Ahmed Ziyati 
(1913-1989) və b. vardır.
Xalq həmişə milli azadlıq mübarizəsinə qalxanda şair oğ- 
lunu da öndə görmək istəyir. Onun sözünün bədii dəyərindən 
çox mübarizəyə səfərbəredici gücünə əhəmiyyət verir.

---

Bu dövrdə cədidçi aydınlardan 
Abdulqadır Damollam,
Muhmədəli Əpəndi, Qutluqhaci Şevqiləri 
də yada salmaq 
gərəkdir. Bu böyük aydınlar Buxara, Kazan, Kırım, Bakı, 
İstanbul, Qahirə və b. şəhərlərdə illərcə oxumuş və sonunda 
vətənlərinə dönərək böyük əsərlər yaratmışlar. Onlar millətinin 
yaddaşında izlər buraxsalar da, nə yazıq ki, zalımların qurba- 
nına çevrilmişlər.
* * *
Zıınıın Qədiri 
(1911, Tarbaqatay vilayətinin Dörbilcin qə- 
səbəsi - 24.09.1989, Almatı şəhəri). Kasıb bir ailədə dünyaya 
gələn Zunun Qədiri yeni uyğur ədəbiyyatında, xüsusən də nəsr 
və dramçılığın inkişafında böyük əməyi olan ədiblərdəndir.
1937-ci ildə yazdığı “Cahalətnin capası” (Cəhalətin cəfası) adlı 
pyesi ilə ədəbi mühitə atılan Zunun Qədiri “Uçraşkanda” (Gö- 
rüşüncə), “Partizanlar etriti” (Partizanlar dəstəsi), “Hər işnin 
yoli bar” (Hər işin bir yolu vardır), “Qunçəm” (Qönçəm), 
“Gülnisa” dramları ilə uyğur ədəbiyyatını zənginləşdirmişdir.
Yeni uyğur nəsrində yeni bir cığır açan Zunun Qədiri 1940- 
ci ilin ortalarından etibarən hekayə yazmağa başlayaraq 1945- 
ci ildə “Muəllimnin xəti” (Müəllimin məktubu) və “Rodipay”, 
1946-cı ildə “Küçükkə hucum” (Küçüyə hücum) və “İkki bar- 
mikim bilən” (İki barmağımla), 1947-cü ildə “Güman” və
1948-ci ildə “Mağdur ketkəndə” (Məğdur gedərkən), 1950-ci 
ildə “Toy” dramını, daha sonra isə əkinçilərin həyatından bəhs 
edən “Çin qış” (Çətin qış), “Rəhmət” (Təşəkkür), “Esləş” (Xa- 
tırla), “Qızıl gül” hekayələrini yazır.
1950-1960-cı illərdə uyğur nəsrinə və dramçılığına ən də- 
yərli əsərlərini verən Zunun Qədiri Qazaxıstana gələrək orada 
yaşamış və orada da ölmüşdür. Qazaxıstanda daha çox milli 
ruhlu əsərlər yaratdığına, Çində gördüklərini tənqid etdiyinə

---

görə son illər o, Çinin hakim dairələri tərəfındən sevilməyən 
insana çevrilmişdir.