Uygur, qaqauz, quzey

(Isayev M., 1970). 
Bütün bun-

---

lara baxmayaraq, tarix, ədəbiyyat, folklorları ayrı-ayrılıqda öy- 
rənilir və təbliğ olunurdu. Sovet strateqləri bu ayrılığı getdikcə 
dərinləşdirmək üçün malkarlara Nalçikdə, qaraçaylara Çer- 
kesskdə elmi-mədəni mərkəzlər yaratmışlar.
Qaraçay-malkarlar haqqında İslam ensiklopediyasındakı mə- 
qaləsində azərbaycanlı bilgin Mirzə Bala yazır: “Dil, örf, adət, 
din, ictimai təşkilat, folklor edebiyat ve tarih itibari ile bir küll 
teşkil etdikleri halde, takriben XV asırdan sonra, karaçay ve bal- 
kar (b-m değişmesi ile malkar) veyahut tavlı (dağlı) adları altın- 
da ayrı-ayrı iki cami olarak, 1944 yılına kadar, şimali Kafkasi- 
yada yaşamış eski bir türk kabilesidir” 
(Mirza Bala, 1967:217).
Mirzə Bala bu geniş məqaləsində qaracay-malkarların tarixin- 
dən, soykökündən söz açmaqla yanaşı folklorlarına, ədəbiyyatla- 
rına da diqqət yetirmişdir. Görünür hələ Bakıda yaşayarkən tanış 
olduqlarındanmı, yoxsa haqqında daha çox bilgisi olduğundanmı 
Qaracay-Çərkəz Respublikasının yaradıcısı və ilk rəhbəri, sonra- 
lar ədəbiyyat və elmlə ardıcıl məşğul olan, 1938-ci ildə güllələ- 
nən Ömər Əliyev (Bu insanın adı Umar, Omar, soyadı Aliyev, 
Aliylanı kimi də yazılır) haqqında diqqəticəkən bilgilər vermişdi.
Son 200 ildə aramsız basqılarla üzləşən, torpaqları əllərindən 
alınıb yerində sanatoriya və kurortlar, istirahət evləri tikilən, bir 
sözlə, mülkiyyətləri başqalarına verilən, kütləvi sürgünlərə uğra- 
yan, həbs edilən, güllələnən bir toplumun dilini qoruması, folk- 
lorunu yaşatması və ana dilində bədii əsərlər yaratması heyrə- 
tamizdir. Azsaylı xalqın şair və yazıçılarından İsmail Akbaylanı 
(1874-1937), Ömer Ali Aliylanı (1895-1938), İslam Xibiylanı 
(1896-1938), Asxat Bicilanı (1900-1958), Sait Otarlanı (1903- 
1975), Xasan Appalanı (1904-1938), Axmadiya Malkarlı (1905- 
1965) və digərləri 1937-ci il irticasına uğramış, Salix Xoçuyev 
(1910-1942), Toxtar Borlaklanı (1914-1942), Azret Budaylanı 
(1916-1942), Maqomet Oruslanı (1916-1942), İssa Qarakölanı

---

(1900-1942), Daut Baygullanı (1902-1942) və başqaları isə 
İkinci Dünya Savaşında faşizmə qarşı döyüşlərdə qəhrəmanlıqla 
həlak olmuşlar