Uy-joy huquqi

io'rtinchi jihati
davlat organlari va fuqarolarning o'zini o'zi bosh- 
qarish organlari tomonidan qo'llab-quwatlanishini anglatadi. Bunda 
uy-joyga bo'lgan huquqini amalga oshirishga sharoit yaratish. 
fuqarolarning uy-joyga bo'lgan huquqini davlat tomonidan himoya 
qilishning zaruriy normativ bazasini qabul qilish, maqsadli uy-joy 
dasturlarini ishlab chiqish va qabul qilish asosiy yo'nalishlari sifatida 
belgilanadi.
Beshinchi jihatga
muvofiq, bugungi kunda uy-joy fondining 
quyidagi turlarini ajratib ko'rsatish mumkin: davlat, xususiy.
Uy-joyga bo'lgan huquqning 
oltinchijihati
ijtimoiy himoyaga 
muhtoj yoki qonunda belgilangan fuqarolaming boshqa toifalariga 
uy-joyni lekin yoki arzonlashtiriigan narxda berishni nazarda 
tutadi. Davlat o'zining ijtimoiy funksiyasini amalga oshirish 
yo'nalishlaridan biri kam ta ’minlangan fuqarolarga uy-joy berish 
hisoblanadi. Bunda uy-joy davlat, munitspal uy-joy fondidan
36
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

berilndi. Uy-joy maydoni belgilangan normadan kam bo'lmasligi 
lozim.
Xulosa qilib aytisli mumkinki, o'zining yuridik tabiatiga ko‘ra 
ny-joyga nisbatan konstitusiyaviy luiquq davlat-huquqiy instiluti 
bo‘lib, o'z ichiga uy-joydan foydalanishga nisbatan konstitusiyaviy 
huquqni ham nazarda tutadi. M azkur konstitusiyaviy qoidalar 
uy-joy qonunchiligining rivojlanishini takomiliashtiradi, uy-joydan 
foydalanish huquqi, uy-joyga nisbatan bitimlar tuzish. uy-joy 
fondini boshqarish va ular saqlanishini ta !minlash bilan bogMiq 
qoidalar uchun yuridik asos vazifasin bajaradi.
Konstitutsiyaning 27-moddasi turarjoy daxlsizligini mustah- 
kamlaydi. Hech kim qonun nazarda tutgan hollardan va tartibdan 
tashqari, uy egasining roziligisiz birovning turarjoyiga kirishi 
mumkin emas. Bu qoida nafaqat doimiy turaijoyga nisbalan tatbiq 
etiladi. balki vaqtincha yashash joyiga ham qoMlaniladi (masalan. 
m ehm onxonadagi xonaga ham ). Jinoyat kodeksi birovning 
turarjoyiga noqonuniy kirishni nafaqat jinoyatning mustaqil tarkibi 
sifatiga ko‘ra, balki ayrim jinoyatlar (o‘g‘irlik. bosqinchilik, talon- 
chilik) uchun og'irlashtiruvchi holat sifatida belgilaydi. Xususan, 
Jinoyat kodeksining 142-moddasida «Turarjoyga unda yashov- 
chilarning erkiga xilof ravishda zoTlik ishlatib g ‘ayriqonuniy 
bostirib kirish — uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki besh 
yilgacha ozodlikdan m ahrum qilish bilan jazolanishi» nazarda 
tutilgan.
Biroq mazkur holatlardan bir qator istisnolar ham mavjud. 
Masalan, yongMnni o‘chirish yoki jinoyatchini ushlash maqsadida 
turarjoyga egasining ruxsatisiz kirish huquqqa xilof hisoblanmaydi. 
Tergovchi sanksiyaga asosan, ko'zdan kechirish, tintuv o ‘tkazish 
yoki olib qo'yish uchun turarjoyga kirishi mumkin. Tezkor-qidiruv 
faoliyatini amalga oshiruvchi organlari turarjoy binosiga faqat 
tegishli sanksiyaga ega boMgandan so‘ng kirishga haqli. Biroq 
kechiktirib boMmaydigan holatlar: davlat, harbiy, lqtisodiy yoki 
ekologik xavfsizlikka xavftug‘diradigan vaziyatlarda tezkor-qidiruv 
faoliyatini amalga oshiruvchi organ rahbarlaridan birining maqsadli 
qarori asosida turarjoyning daxlsizligini buzuvchi tezkor-qidiruv 
faoliyati amalga oshiriladi va bu haqda 24 soat ichida prokurorga 
xabar beriladi.
37
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shu bilan birga, zaruriy mudofaa va oxirgi zarurat holatida 
turarjoy daxlsizligi huquqining buzilishi ham noqonuniy hisob- 
lanmaydi va javobgarlikka tortilmaydi. Bunda turaijoy daxlsizligi 
huquqiga faqat qonuniy asoslarda shu turaijoyda yashayotgan 
shaxs ega hisoblanadi. Turatjoy hinosiga o'zboshimchalik bilan 
joylashib olgan shaxs Konstitutsiyaning 27-moddasida belgilangan 
him oyadan foydalana olmaydi, ayrim holatiarda esa bunday 
shaxslarning harakati jinoiy qilmish. deb hisoblanishi mumkin
Konstitutsiyaning 28-moddasida belgilangan erkin ko‘chib 
yurish huquqi ham uy-joy huquqi uchun m uhim dir. Mazkur 
moddaga koTa, 0 ‘zbekiston Respublikasi Fuqarosi Respublika 
hududida bir joy d an ikkinchi joyga ko‘ch ish , 0 ‘zbekiston 
Respublikasiga kelish va undan chiqib ketish huquqiga ega. 
Fuqaroning doim iy turarjoyi — fuqaro doim iy yashaydigan 
hududdagi bino hisoblanadi.