Ўқув қўлланма

Мавзуга оид савол ва топшириқлар 
 
1. Тектоник харакатлар ҳақида тушунча беринг. 
2. Тектоник харакатлар туфайли қандай табиий географик жараёнлар 
вужудга келади? 
3. Тектоник харакатлар таъсирида қандай рельеф формалари 
шаклланади? 
Зилзила таъсирида вужудга келадиган табиий географик 
жараёнлар 
Ер қимирлаши зилзила деб аталади. Бу жараён ер пўстининг ички 
қисмидаги табиий кучлар таъсирида содир бўладиган силкинишлар туфайли 
вужудга келади. Ҳар йили планетамизда 100 000 дан ортиқ ер қимирлашлари 
сейсмик асбоблар ёрдамида қайдэтилади. Шундан 100 таси вайрон қилувчи 
аҳамиятга эга бўлган кучли зилзилалардир. Зилзилалар содир бўлишига кўра 
тўрт гуруҳга мансуб бўлиб, у қуйидагича таснифланади: 
-
Гектоник кучлар таъсирида юз берувчи зилзилалар; 
-
Вулқоник кучлар таъсирида содир бўлувчи зилзилалар; 

---

84 
-
Денудация туфайли юз берувчи зилзилалар; 
-
Антропоган таъсир (портлаш, қурилиш ишларида грунтни 
шиббалаш ва ҳ.к.)туфайли содир бўладиган зилзилалар. 
Ушбу туркум зилзилалар ичида энг ҳавфлиси ва катта майдонларни 
қамраб олувчи тур биринчи гуруҳга мансуб тектоник зилзилалардир. 
Тектоник зилзилалар. 
Улар
 
кўпроқ тектоник харакатлар фаол бўлган, 
тоғ кўтарилиш жараёни тўхтамаган ҳудудлар бўйлаб тез-тез такрорланиб 
туради. Силкиниш пайдо бўлган жой зилзила ўчоғи, унинг маркази эса 
гипоцентр дейилади. Зилзила ўчоғи ер пўстидан 50 км гача, баъзан 700 км 
гача чуқурликда бўлиши мумкин. Гипоцентрнинг ер юзасидаги нуқтаси 
эпицентр дейилади. Силкинишлар эпицентрда кучли бўлиб, ундан 
узоқлашган сари силкиниш кучи сусая боради. Зилзила кучи кўпгина 
давлатларда 12 баллик шкала асосида ўлчанади. Зилзила кучи оша борган 
сари табиатда турлича ўзгаришлар юз бериб, бу жараённинг кўлами ҳам оша 
боради (жадвал №1). 
3-жадвал