ЎҚув қЎлланма ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви

а)
13–15 туркум; олий лавозимлар – 285 300 киши, шу жумладан 104 700 раҳбарлар;
б)
 
1–12 туркум; 1 232 200 хизматчилар, шу жумладан 85 300 раҳбарлар.
1
1
Государственная служба в цифрах - http://www.xserver.ru/user/gossls/2.shtml
Шундай қилиб, ОРХ аъзолари сиёсий раҳбарлар ва бошқа давлат хизматчилари ўртасидаги боғловчи 
ришта сифатида намоён бўлмоқда. Бунга АҚШ президенти сенат розилиги билан тайинлайдиган 
лавозимлар, ИИВ, ФРБ, МРБ, Миллий хавфсизлик бошқармаси, давлат корпорациялари, марказий молия 
муассасаларидаги лавозимлар кирмайди.
Қонунда Олий раҳбарлар хизматига кирувчи лавозимларни белгилашга имкон берувчи бешта мезон 
санаб ўтилган:

---

119
ДАВЛАТ ХИЗМАТИ
u
давлат ташкилотлари фаолиятини бошқариш;
u
федерал дастурлар ва лойиҳаларни бажариш учун жавобгарлик;
u
мақсадлар амалга оширилиши устидан назорат, фаолиятни йўлга солиш ва баҳолаш;
u
давлат хизматчилари ишига раҳбарлик;
u
сиёсатни белгиловчи қарорлар қабул қилиш ёки раҳбарнинг бошқа функцияларини адо этиш.
1
Государственная служба в цифрах - http://www.xserver.ru/user/gossls/2.shtml
ОРХ аъзоларининг аксарияти (72%) Вашингтон ҳудудида яшайди. Уларнинг ўртача ёши 52 ёш, давлат 
хизмати стажи 24 йилни ташкил этади. Булардан 67,5%и ижтимоий ёки табиий фанлар магистри ёки 
доктори дипломига эга. Аёлларнинг улуши унча катта эмас – 13%ни ташкил этади.
Федерал муассасалар икки йиллик давр учун ОРХ лавозимлари сони мустақил белгилайди. Бироқ 
буни узил-кесил тасдиқлаш ҳуқуқи мазкур муассаса миссияси, федерал дастурлар эҳтиёжлари ва бюджет 
имкониятлари асосида Маъмурий-бюджет бошқармаси билан маслаҳатлашувдан кейин ходимларни 
бошқариш хизматига тегишлидир.
Олий раҳбарлар хизмати тўғрисидаги қонунда лавозимларнинг икки тури: мартабали ва умумий 
лавозимлар белгиланган. Мартабали лавозимларга фақат хизматга алоқадор амалдорлар тайинланиши 
мумкин, бу давлат аппарати ишининг барқарорлигини таъминлаши ва “унинг беғаразлигини ҳамда ҳукуматга 
халқнинг ишончини кафолатлаши” лозим.
Умумий лавозимларга бошқа касбий гуруҳлар вакиллари тайинланиши мумкин. 1993 йилда мартабали 
лавозимларда – 54%, умумий лавозимларда эса 46% хизматчилар ишлаган.
1
ОРХ аъзолари учун лавозимларнинг 4 тури – мартабали, мартабасиз, фавқулодда ва вақтинча 
лавозимлар белгиланган. Мартабали лавозимларга муассасанинг ўзида белгиланадиган малака талабларига 
мувофиқ хизматга алоқадор хизматчилардан тайинланади. Бу ҳам умумий, ҳам мартабали лавозимларга 
нисбатан қўлланилиши мумкин. Мартабасиз лавозимларга тайинлаш фақат сиёсий бошқарув ва стратегик 
курсни бошқаришга боғлиқ умумий лавозимларга тегишлидир. Бундай лавозимларга тайинлашлар 
ходимларни бошқариш хизмати томонидан тасдиқланади ва ОРХ лавозимлари умумий сонининг 10% ва 
ҳар бир муассасадаги лавозимларнинг 25%идан ошмаслиги лозим.
Муассасага махсус лойиҳа ёки муҳим ишни бажариш учун ходимни тез қабул қилиш зарур бўлганда 
ҳамда ишга қабул қилишнинг расмий тартиботи чўзилганлиги боис қониқтирмаган шароитда 3 йилдан кўп 
бўлмаган муддатга умумий лавозимларга вақтинча тайинлаш амалга оширилади.
Умумий лавозимларга фавқуллодда тайинлаш ўта зарур бўлган ҳолларда 18 ойдан ортиқ бўлмаган 
муддатга ўтказилади. Шу аснода вақтинча ва фавқулодда лавозимларга тайинлаш сони ОРХдаги умумий 
тайинлашларнинг 5% идан ошиб кетмаслиги лозим. 
АҚШ давлат хизматини ислоҳ қилиш даврида уни хусусий секторга нисбатан янада очиқроқ ва 
рақобатбардошлироқ қилиш вазифаси қўйилган эди. Шунинг учун ОРХ лавозимига ишга кириш учун даъвогар 
танлов имтиҳонидан ўтиши ва бошқа номзодлар билан очиқ курашда ғолиб чиқиши лозим. Манфаатдор 
шахслар давлат ташкилотларида ёки иш билан бандлик ҳудудий марказларидан бўш ўринлар рўйхатларини 
олиши мумкин. Кадрларни танлаш, қабул қилиш ва баҳолаш билан боғлиқ масалаларнинг барчасини 
муассасаларнинг ўзи ҳал қилади. Бунинг учун уларда раҳбар кадрлар бўйича кенгашлар ташкил этилган, 
ходимлар билан ишлаш тамойиллари ва механизмлари ишлаб чиқилган, ОРХ ходимларига қўйиладиган 
малака талаблари белгиланган.

---

120
Давлат ташкилотлари бўш ўринлар тўғрисидаги ахборотни ходимларни бошқариш хизматига тақдим 
этади, у эса ҳар икки ҳафтада бўш ўринлар рўйхатини эълон қилиб боради. Бўш лавозимлар 14 тақвим 
куни давомида очиқ туради. ОРХ лавозимига биринчи марта тайинланиш ўтказилганда номзоднинг 
бошқарув кўникмаларини ОРХ турли вазирликлардан бўлган 3 аъзосидан ташкил топган махсус малака 
комиссияси баҳолайди. Номзоднинг қуйидаги жиҳатлари: бошқарув тажрибаси; ОРХ ўқув дастурларида 
муваффақиятли иштироки; ташкилотга яхши раҳбарликни таъминловчи алоҳида касбий сифатлари 
эътиборга олинади. Танлов имтиҳонларидан ташқари ходимларни бошқариш хизмати томонидан ишлаб 
чиқилган ўқув дастурларида иштирок этиш ОРХ лавозимларини эгаллашнинг муқобил йўли мавжуд. Буларга 
қабул қилиниш учун худди ОРХга киришдек тартиботдан ўтиши лозим. Номзод ўқишни муваффақиятли 
тугатгандан сўнг келгусида ишлаши учун ҳар қандай идорани танлаши мумкин.
ОРХ янги аъзолари учун уларнинг салоҳиятлари, билимлари, интилиш сабабларини, кучли ва заиф 
жиҳатларини ҳар тамонлама баҳолаш учун бир йиллик синов муддати белгиланган. Уларнинг иши 
қониқарсиз баҳоланганда улар ишдан бўшатилади ёки олдинги лавозимига қайтарилади. ОРХнинг барча 
аъзоларининг 70% улар лавозимга тайинлангунига қадар федерал ҳокимият органларида камида 5 йил иш 
стажига эга бўлиши лозимлиги тўғрисидаги қоида мавжуд. Бу олий раҳбарлар таркибининг барқарорлигини 
сақлаб туриш ҳамда давлат сиёсати ворислилигини таъминлайди. 
Олий раҳбарлар хизматининг ўзига хосликларидан бири бу унинг мослашувчан хусусиятга эга эканидир. 
Давлат хизматчиси танловнинг малака тартиботларидан ўтгач ва рақобатли курашда ғалабага эришгач 
бу тизим лавозим чегараларини билмаслиги боис ўзининг дастлабки мавқеидан қатъий назар ОРХ ичида 
турли лавозимларни эгаллаш имкониятини қўлга киритади.
Агар хизматчи ОРХ ичида бошқа ишга ўтишга қарор қилган бўлса, у бу ҳақда 15–60 кун олдин 
огоҳлантириши лозим. ОРХга ишга ўтгандан сўнг 120 кун ишлагандан сўнггина бошқа ишга ўтишга рухсат 
этилади.
Барча вазирлик ва муассасасалар ташкилот миссияси ҳамда ходимларни бошқариш хизмати 
тавсияларини ҳисобга олган ҳолда ОРХ ходимлари учун ишни баҳолаш тизимига эга. Ижрони баҳолаш 
кўрсаткичлари мақсади ва тизими хизматчи ҳамда раҳбар билан белгиланади ва одатда: маҳсулдорлик, 
сифат, ижро вақти, нуқсонлар, натижадорликни ҳисобга олади. Ҳар йили ОРХ аъзоси ишининг баҳоси ёзма 
равишда унга тақдим этилади. Мазкур ҳисоботнинг бир нусхаси муассасаса раҳбарига, бошқа нусхаси эса 
мазкур ишда адолат ва изчилликни сақлаш учун яратилган ижро бўйича кенгашга тақдим этилади.
ОРХ тўғрисидаги қонунда баҳолашнинг камида 3та шкаласи белгиланган, булар: қониқарсиз, қониқарли, 
яхши тарзида баҳолашдир. “Яхши” баҳога эришилганда ижро учун мукофот олиш мумкин. Бирмунча 
пастроқ баҳолар хизматчининг ҳаракатларини тузатиш ёки уни ОРХдан четлатиш учун асос бўлиши 
мумкин. Аммо бу ерда чекланишлар мавжуд. Олий раҳбарларни янги лавозимга ўтгандан сўнг 90–120 кун 
давомида ёки янги президент сайлангандан сўнг 120 кун давомида баҳолаш мумкин эмас. 1989 йилда 
қонун қабул қилинган бўлиб, унга биноан барча мартабали амалдорлар 1991 йилдан бошлаб ҳар уч йилда 
аттестациядан ўтиши лозим. Шу боис ОРХ аъзолари учун маълумотномада: “Аттестация, шу жумладан, 
уларнинг ижодий ривожланишини рағбатлантириш ҳамда яхши натижаларга эришиш салоҳиятига эга, 
бироқ муайян қийинчиликларни ҳис қилаётган раҳбарларга ёрдам кўрсатиш мақсадида Олий раҳбарлар 
хизмати мартабали аъзоларининг фаолияти натижадорлигини оширишни ўз олдига мақсад қилиб қўяди” 
деб ёзилган.
Муассаса раҳбари баҳолаш натижаларига кўра: аттестациядан ўтказиш, ўтказмаслик, шартли равишда 
ўтказиш борасида хулоса чиқаради. Агар ОРХ аъзоси шартли равишда аттестациядан ўтказилса, у ўз 
лавозимида қолади, бироқ унинг маоши камайтирилиши мумкин ва у ишдаги камчиликларни бартараф 
этиш борасида режа ишлаб чиқиши зарур. У 12 ойдан сўнг қайта аттестациядан ўтади. Агар натижа салбий 
бўлса, у ишдан четлатилади. 1991 йилдаги биринчи аттестация ОРХнинг 5254 аъзосини қамраб олган эди, 
булардан 22 таси шартли равишда аттестациядан ўтказилди, 9 та хизматчи ундан ўта олмади.
Сўнгги вақтларда давлат аппарати аъзоларини қисқартириш билан бир қаторда ижроия ҳокимият 
органларида ишлаш обрўсини кўтариш, давлат хизмати имиджини яхшилаш борасида кўп ишлар