Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

 
 
 
 
Pul tizimining shakllari: bimetallizm; monometallizm; qog’oz va kredit pullari 
tizimi. 
Mamlakatda umumiy ekvivalent sifatida kabul kilingan metallga va .t muomalasi 
bazasiga karab pul tizimi bimetalizm va monometalizm pul zimlariga bulinadi. 
Bimetalizm - pul tizimida umumiy ekvivalent rolini metall (kupincha ;tin va 
kumush) bajargan, bu tizimda ikkala ikkala metalldan xam shgalarning erkin muomalaga 
chikarilishi va ularning cheksiz almashishiga mal kilingan.Parallel valyuta tizimida ikki 
metall kiymati stixiyali, metallning yuzor baxosiga munosib tarzda belgilangan. Bu pul 
tizimida davlat metallar erasidagi mutanosiblikni urnatib kuygan. Oltin va kumush 
tangalarning chikarilishi va ularning axoli tomonidan kabul kilinishi ana shu 
mutanosiblikka muvofik amalga oshirilgan. 
Bimetalizm XVI-XVII asrlarda keng tarkalgan bulib Garbiy Evropaning kator 
mamlakatlariga esa XIX asrgacha etib kelgan. 1865 yili Frantsiya, Belgiya, Shveytsariya 
va Italiya mamlakatlari bimetalizmni xalkaro sulx - Lotin tanga Ittifoki yordamida saklab 
kolishga urinishgan. Tuzilgan konventsiyada ikkala metalldan xam 5 frank va undan 
yukori kiymatli tangalarni chikarish, oltin va kumush urtasida 1:15,5 kiymat 
mutanosibligini urnatish shartlari kuzda tutilgan. 
Biroq, bimetallik pul tizimining kullanilishi rivojlangan kapitalistik xujalik 
extiyojlariga moe kelmasdi, chunki kiymat ulchovi sifatida bir vaktning uzida ikki metall 
- oltin va kumushning qo’llanilishi pulning ushbu funktsiyasi tabiatiga to’g’ri kelmagan. 
Umumiy qiymat o’lchovi bulib fakat birgina tovar xizmat kilishi mumkin. Bundan 
tashqari ikki metall orasidagi davlat tomonidan o’rnatiladigan nisbat ularning bozor 
narxiga to’g’ri kelmas edi. XIX asr oxirida kumush ishlab chiqarishning arzonlashishi va 
uning qadrini yo’kotishi natijasida oltin tangalar muomaladan xazinaga keta boshladi. 
Bunda Kopernik-Greshemning konuni yuzaga chiqqan, ya’ni yomon pullar muomaladan 
yaxshilarini chiqarib tashlagan. 
Kapitalizm taraqqiyoti mustaxkam pul, yagona umumiy ekvivalent bo’lishni talab 
qildi, shuning uchun bimetalizm o’z o’rnini monometalizmga bo’shatib berdi. 
Monometalizm - bu pul tizimida yagona metall (oltin yoki kumush umumiy 
ekvivalent va pul muomalasining asosi bo’lib xizmat qiladi. Amal qilayotgan tanga va 
boshqa qiymat belgilari qimmatbaxo metallar almashiniladi. 
Kumush monometalizmi Rossiyada 1843-1852 yillarda, Gollandiyada 1847-1875 
yy. da mavjud bulgan. 
Chor Rossiyada kumush monometalizmi tizimi 1839-1843 yillarda o’tkazilgan pul 
isloxati natijasida qabul qilingan. Pul birligi kumush rubli bo’lgan. Keyinchalik 
muomalaga kredit biletlari xam chiqarilgan, ular kumush tanga bilan teng muomalada 
qatnashgan va erkin tarzda metallga almashtirilgan. Lekin bu isloxot sunayotgan 
krepostnoylik tizimi davlat byudjeti va tashqi savdo balansi taqchiligi sharoitida pul 
muomalasini uzoqroq muddatga tartibga sola olmagan. 1853-1856 yillardagi Krim urushi 
ko’p miqdorda qo’shimcha kredit pullar emissiyasini talab qildi va natijada ular qog’oz 
pulga aylanib qoldi. 
Ilk bor oltin monometalizmi (standart) pul tizimi sifatida Buyuk Britaniyada XVIII 
asr oxirida qaror topgan va qonun bilan 1816 yilda tasdiqlangan. Ko’pchilik boshqa 
davlatlarda u XIX asrning oxirlarida joriy qilingan: germaniyada - 1871-1873 yilda, 

---

Shvetsiya, Norvegiya, Daniyada - 1873 yilda, Frantsiyada - 1876-1878 yilda, Avstriyada 
- 1892 yilda, Rossiya za Yaponiyada - 1897 yilda, AKSh da - 1900 yilda. 
Oltin tanga standarti kapitalizmning erkin raqobatiga juda mos kelgan, ishlab 
chikarish, kredit tizimi, jaxon savdo kapitali kelib chiqishining rivojlanishiga yordam 
bergan.