Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

Valyuta kursi va uning turlari
Iqtisodiy adabiyotlarda valyuta kursi va uni aniqlash xususida juda ko'p fikrlar va yondoshuvlar mavjud. 
Ular ko'p holatda bir-biri-ga mos kelmaydi. Buning asosiy sababi valyuta kursi haqida bildirilgan fikrlar turli 
georgrafik va ijtimoiy-iqtisodiy muhitda yaratilganligi bo'lsa kerak. 
Valyuta kursi bo'yicha iqtisodchi olimlar tomonidan bildirilgan fikr va yondoshuvlarning umumiy mazmuni 
"Valyuta kursi-bu bir mamlakat milliy valyutasining "bahosini" boshqa mamlakat pul birligida ifodalanishini" 
anglatadi. 
Valyuta kursi valyuta tizimining muhim elementlaridan biri hisoblanadi, chunki xalqaro iqtisodiy 
munosabatlar turli mamlakat-larning milliy valyutalarini bir-biriga o'lchashni taqozo etadi. Bu esa valyuta kursi 
orqali aniqlanadi. Turli mamlakatlar valyutalari bir-biriga taqqoslab bahosini aniqlash ishlab chiqarish va 
ayriboshlash jarayoniga asoslanib ularni obyektiv qiymat munosabatlari orqali amalga oshiriladi. 
Valyuta kursi fundamental va boshqa obyektiv-subyektiv omillar ta'sirida doimiy ravishda tebranib turadi, 
bozorda tovarlar va xizmatlar xajmining o'zgarishi hamda pul tizimining ta'sirida valyutalar kursi aniqlanadi va 
uni aniqlash tartibi ham o'zgarib turadi. 
Xalqaro amaliyotda valyuta kursining 
tartibga solib turiladigan va suzib yuruvchi 
usullari mavjud. 
Tartibga solinadigan valyuta kursi nazariyasinin tarafdorlari valyuta kursini davlat tomonidan tartibga 
solish orqali uni mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishning qo'shimcha mexanizmi ekanligini ta'kidlaydi. 
Frantsiya iqtisodchisi Dj. Mid, R. Mandellning fikricha xalqaro bozorlarda valyuta kursining doimiy 
ravishda o'zgarishi milliy iqtisodiyotga salbiy ta'sir ko'rsatadi, chunki davlat har doim ham undan samarali 

---

foydalana olmasligi mumkin, shuning uchun ham davlat milliy valyuta kursini iqtisodiyotning samarali 
rivojlanish yo'nalishidan kelib chiqib o'zi belgilashi lozimligini ta'kidlaydi, Amerikalik iqtisodchi E. Birnbaum 
valyuta kursi davlatlararo tashkil etilgan xalqaro moliyaviy tashkilotlarning o'zaro kelishuvi asosida o'rnatilishi 
lozimligini ta'kidlaydi. 
Valyutaning suzib yuruvchi kursining nazariyasi tarafdorlari asosan neoklassik yo'nalishdagi iqtisodchilar 
hisoblanadi. Jumladan, ularning qatoriga M.Fridmen (Chikago maktabining yo'lboshchisi), F.Maxlup (Prinston 
universiteti), A.Lindbek (Stokgolm universiteti), G.Djonson (Chikago va London universitetlari), L. Erxard, G. 
Girsh, E. Dyurr (Germaniyaning Freyburg maktabi) va boshqalar kiradi. 
Valyutaning suzib yuruvchi kursining qattiq valyuta kursidan quyidagi afzalliklari mavjud: 
-
mamlakat to'lov balansini avtomatik tarzda tartibga soladi; 
-
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy yo'nalishlari bo'yicha siyosatni tashqi aralashuvsizlar tanlash 
imkoniyatini beradi; 
-
valyuta savdosini rivojlanishiga keng imkoniyat beradi, bozordagi talab va taklif asosida kimdir yuttiradi 
kimdir esa yutadi; 
-
xalqaro savdoni rivojlanishini rag'batlantiradi; 
-
valyuta bozori valyuta kursini davlatga nisbatan tez va aniqroq aniqlash imkoniyatini beradi. 
Har bir mamlakat valyuta kursining qanday usulini joriy etishni mustaqil hal etadi. Bunga qator omillar 
ta'sir etadi, jumladan, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy holati, mamlakat bank tizimida pul-kredit siyosatining 
o'ziga xos xususiyatlari, iqtisodiyotning barqarorligi va raqobatbardoshligi kabilar shular jumlasidandir. 
Valyuta kursining tartibga solinadigan usuli amaliyotda qo'llanilganda milliy valyutaning kursi asosan 
Markaziy bank tomonidan o'rnatiladi, valyuta kursining ushbu turi asosan iqtisodiyotni ma'muriy boshqarish 
sharoitiga xosdir. Bu sharoitda valyuta kursi mamlakat Markaziy banki tomonidan derektiv ko'rsatilgan tarzda 
joriy etilib, tovar va xizmatlar bahosi ma'muriy usulda joriy etiladi. Bunday sharoitda, asosan milliy valyutalar 
boshqa mamlakat valyutasiga erkin ayirboshlanmaydi. 
Valyuta kursining suzib yuradigan turi, bozor iqtisodiyoti sharoitidagi tovar-pul munosabatlarida keng joriy 
etilib, bunda milliy valyutalarning xorijiy mamlakatlar valyutasiga nisbatan kursi talab va taklif asosida o'rnatiladi. 

---