ЎҚув адабиёти овқатланиш

Тананинг ортиқча вазни ва семизликнинг профилактикаси ва овқатланиш

Овқатланиш BMI = 18,5 ... 25 га мос келувчи тана вазнини сақлаб туришни таъминлайдиган белгиловчи омилдир. Қувват ортиқча истеъмол қилинганида катта ёшдаги одамда ортиқча ёғ захираси тўпланиб бораверади, бунда қувват тушишининг мунтазам ошиши қувват сарфланишига нисбатан

15 ... 20 % га ошиши тана вазнининг 2 ... 3 кг/йил нисбатида ошишига олиб келиши ҳақида маълумотлар бор. Ривожланган давлатлардаги ортиқча тана вазни частотаси популяциянинг умумий сонига нисбатан 50 % ва ундан ҳам кўпроқ бўлади.
Шу билан бирга ортиқча тана вазни ва семизлик, атеросклероз, II турдаги қандли диабет, гипертония ва ўт-тош касаллиги, саратон хасталикларининг ривожланиши ва оғир кечиши мойиллик уйғотувчи омил сифатида хизмат қилади.
Тана вазни ошиши ва семизликнинг у ёки бу тарзда ривожланишига таъсир қилувчи барча озиқ-овқат омилларини шартли равишда тўрт гуруҳга бўлиш мумкин: исботланган, юқори эҳтимолдаги, эҳтимолий ва тахминий (4.1-жадвал).

4.1-жадвал

Ортиқча тана вазни ва семизлик ривожланиши ва профилактикасини белгиловчи омиллар (ЖССТ, 2003)

Хавфни камайтирувчи	Хавфни оширувчи
Исботланган Мунтазам жисмоний фаоллик Кам ҳаракатли хаёт тарзи Рациондаги овқат толаларининг Мунтазам равишда юқори юқори миқдори калорияли овқатлар (шу жумладан, тезкор овқатланиш маҳсулотлари)ни истеъмол қилиш Юқори эҳтимолли Болаликдан овқат ҳатти- Ширин салқин ичимликлар ва ҳаракатини оптимал шарбатларни мунтазам ичиш шакллантириш Кўкрак сути билан овқатлантириш Эҳтимолий Овқатдаги ГИ паст бўлиши Катта порция истеъмол қилиш одати Жамоат овқатланиши тизимида мунтазам овқатланиш Тахминий
Овқат майдалигини ошириш	Алкоголни суистеъмол қилиш

Ҳайвон ёғлари ҳисобига, шу билан бир қаторда ундан-да кам бўлмаган даражада моно- ва дисахаридлар ҳисобига юқори қувватий қийматга эга бўлган юқори калорияли озиқ-овқатлар ва таомларнинг ортиқча тушиши алиментар семизлик ривожланиши механизмида энг кўп салбий ўрин тутади. Ортиқча тушадиган қанд моддаси, ўз табиати ва гликемик самарасига боғлиқ бўлмаган ҳолда нисбатан тезгина липонеогенезга қўшилиб, триглицеридларнинг синтезланиши ва захирада тўпланишини кўпайтиради.
Ортиқча тана вазни ва семизлик профилактикасининг умумий стратегиясини болалик ёшидан бошлаш, яъни иложи борича узоқроқ кўкрак сути билан боқиш, қўшимча бериладиган маҳсулотлар ва овқатларга қўшиладиган шакарни иложи борича камайтириш, жисмоний фаолликни сақлаб туриш (ҳар куни камида 30 дақиқа – юқори жисмоний фаоллик), пассив кундузги дам олиш (телевизор кўриш) вақтини чеклаш, мевалар, сабзавотлар ва гликемик индекси паст
бўлган бошқа маҳсулотлар истеъмолини кўпайтириш, қандолатчилик маҳсулотлари, конфетлар, қовурилган картошка – чипслар, салқин ичимликлар ва юқори калорияли бошқа маҳсулотлар танаввулини қисқартириш зарур.
Тана вазнини катта ёшдаги умри давомида 5 килограммдан ошадиган тебранишлари бўлмаган оптимал оралиқда сақлаб туриш
тана вазнини назорат қилишда оптимал натижа ҳисобланади. Бунда эркаклар бел айланаси 102 см. дан, аёлларда эса 88 см.дан ошмаслиги лозим.

2.