Utepbergenov Farxad

Tub asholi xwjaligi. 

1. Chorvachilik va deshqonchilik asholisi madaniy tiplari. 

  

G’arbiy Sibir tatarlari, tuva, xakas, oltoy, shorlik turkiy qabilalardan 

iboratdir. Ularning barchasida ruslar istilosiga qadar chorvachilik deshqonchilikka 

nisbatan yaxshi rivojlangan. Oltoylik va buryatlarda uzoq payt ёg’ochdan yasalgan 

konussimon tomli wtov kwrinishidagi uylar saqlanib qolgan. 

 

Ananaviy kiyimlari Markaziy Osiёliklarnikiga wxshash oldi ochiq bwlgan. 

Erkaklari pwstin, aёllari (buryat va oltoyliklar) ichidan uzun ensiz, oldida kesilgan 

«chegedek» kiygan. 

 

2. Shimolning ovchi qabilalari xant, mansi, selkuplar xwjalik-madaniy 

tiplari sham wziga xosdir. Uralda va Amur bwylarida yashovchi nivx, ulcha, 

nanaylar, koryak va evenlar yil davomida baliqchilik bilan shug’ullanganlar. 

Ovchilikning boshqa soshalari ёrdamchi vazifasini wtagan. Baliq va undan olingan 

---

 

26

mashsulotlar shaёt asosini, shatto uning terisidan kiyim shamda poyafzal qilishni 

bilganlar. Uy-joylari qishda jamoa ertwlalari, ёzda wtov chumlar ёki katta 

qwshilgan chana ustida tunashgan. Asholining barcha gurushlarida jun kiyim, 

uzun pwstinlar keng tarqalgan. 

 

3. Sibirning tayga zonalarida ovchi-bug’uchilik bilan shug’ullanadigan 

evenk, even, yukagir, oroki, negidallar yashashgan. Ular ёvvoyi los va bug’ularni 

ovlashgan. Shuningdek mwynali shayvonlar ov qilingan. Ular kwchmanchi shaёt 

kechirganlar. Asosiy transport vositalari bug’u qwshilgan chanalar bwlgan. 

Moddiy madaniyati xwjalikka mos bwlib, konussimon chum (wtov)larda 

yashaganlar. Evenklar berestadan qayiqlar yasashgan ajoyib chang’ilar 

yaratishgan. Evenklar kiyimlari yupqa lekin issiq bug’u terisidan yasalgan. 

 

4. Bug’uchilik bilan shuningdek nenetslar, chukcha va koryaklar sham 

shug’ullanganlar. Ular yil davomida kwchib yurishgan. Yaylovlar shimolda tayga 

chegaralarida,  ёzda dengiz qirg’og’iga yaqin joylarda bwlgan. Nenetslarning 

maxsus wrgatilgan chwpon itlari podani bwrilardan qwriqlagan. Ular 2-5 taga 

qadar bug’u qwshilgan chanalarda qishin-ёzin yurishgan. 

 

Bug’uchilik asholisining moddiy madaniyati boy emas lekin u kwchmanchi 

turmush va og’ir tabiat-iqlimiga mos yaratilgan. Uylari kwchma chum-wtov bug’u 

terilari bilan ёpilgan.  İdishlari asosan ёg’ochdan bwlib faqat qozonni ruslardan 

wzlashtirgan. Kiyimlari kalladan kiyiladigan bwlib, bug’u terisidan qilingan. 

Etiklari sham-pim deb atalib teridan tikilgan. Chukcha va koryaklarning uylari - 

«yaranga» deb atalib, asosi turli uzunlikdagi ёg’ochlardan yasalgan, usti shayvon 

terilari bilan ёpilgan.  İchida kub shaklidagi terilardan tikilgan maxsus qoplama 

bwlib, shayvon ёg’larini ёndirib uni isitishgan. 

 

5. Nishoyat arktika ovchilari eskimos, wtroq chukchalar va koryaklar bwlib, 

ular dengiz shayvonlarini ovlaganlar. Ular asosan Chukotka qirg’oqlaridagi tyulen 

va morjlarni ovlashgan. XIX asrdan ular ertwlalarini tashlab yarangalarda yashay 

boshlaganlar. Ananaviy kiyimlari ikki qavat, birinchisi yungi ichida, ikkinchisi 

yungi tashqariga qilib tikilgan. 

 

Manaviy madaniyati. Wziga xos diniy-mifologik tasavvurlari bilan 

mashshurdir. Eng keng tarqalgani - shamanizm. Unda maxsus kishilar shamanlar 

jazava sholatiga tushib rushlar ёrdamida kasallik, ochlik va shokazolar bilan 

kurashib engishlariga asholi ishongan. Shaman ovning omadini, bolaning eson-

omon tug’ilishini va boshqalarni taminlashi zarur bwlgan.