Utepbergenov Farxad

Etnogenez va etnik tarixi. 

 Olimlar Wrta Osiёning eng qadimgi madaniyati markazlaridan biri 

bwlganini tasdiqlashgan. Seleng’ur topilmalari bu xududda asholining 600-700 

ying yildan buёn yashab kelaёtganini tasdiqlaydi. Neolit davrida miloddan avvalgi 

Vming yildan Wrta Osiёning janubida deshqonchilik xwjaligi shakllanadi. 

Qadimgi asholining tillari fanga malum emas. Neolit davridanoq bu xududda 2 ta 

xwjalik-shimoliy dasht (ovchilik, baliqchilik va termachilik) va janubiy sug’orish 

deshqonchiligi xwjaligi shakllanadi. Janubiy xududlarda bronzadaёq ishlab 

chiqarish xwjaligi asosida shasharlar shakllanishi kuzatiladi. Asholining bu 

davrdagi tillari sham, shind-evropa til oilasiga mansub deyilsada, oxirigacha 

aniqlanmagan.  

 Wrta 

Osiёda temir davri I-ming yillikning 1chi yarmida boshlanadi. Bu 

davrda dastlabki davlat uyushmalari «Baqtriya» va «Xorazm» vujudga keladi. 

Xududda xorazmiylar, baqtriyaliklar, swg’diylardan tashqari chwl 

xududlarida sak-massagetlar yashaganlar. Wrta Osiё keyinchalik ashamoniylar, 

yunon-makedonlar tomonidan istilo qilingan. Turkiy qabilalarning xududda 

joylashuvi miloddan avvalgi II-I asrlarga oiddir. Kushon davlati, keyinchalik 

kwchmanchilarning qang’, toshariylar, kidariylar davlatlari sham etnik tarixda wz-

wrnini qoldirgan. Turkiy qabilalarning  Markaziy Osiё xududiga kelib joylanishi 

miloddan avvalgi  VII-VI asrlarda ayniqsa kuchaydi. Janubda dari-tojik va 

shimolda turkiy tilli etnoslarning shakllanishi sham shu davrdan kuchayadi.  

 

Arablar istilosining mashalliy asholi manaviy-madaniyatiga tasiri milodiy 

VIII asrdan boshlangan. Keyinchalik somoniylar  va qorluq-qoraxoniylar davri 

---

 

18

(IX-XI asrlar) Wrta Osiёdagi  2ta yirik xalq: tojiklar va wzbeklarning shakllanishi 

yakunlaydi.  

 

Mug’ullar istilosi esa shududda 2 yirik irq evropeoid va mongoloidlarning 

joylashuvini boshlab beradi. 

Turkiy xalqlarning  swngi katta qatlami Wrta Osiё va Qozog’istonga XIV-

XVI asrlarda tarqaladi. XVII asrga kelib turkiy tillar tog’li Tojikistondan tashqari 

barcha joylarda xukmronlikni egallaydi. Ushbu etnik  jaraёnlar tasiridan faqat 

Tojikistondagi-vaxan, ishkoshim, yazg’ulom  va shugnonlar wzlarining Sharqiy 

Eron tili laxjalarini saqlab qolganlar. Qozoq, qirg’iz, qoraqalpoq etnoslarining 

shakllanishi XV-XVI asrlarda bwladi. 

 Wrta 

Osiёda ulardan tashqari kamsonli xalqlar qurdlar, belujiylar, buxoro 

yaxudiylari, arablar, eronilar, lwlilar sham bwlgan. Rossiya istilosidan swng  

wlkaga yangi etnoslarning kelib joylashuvi rwy beradi. 1980 yilda xududda 9,3 

mln. ruslar, 1194 ming ukrainlar, 181 ming beloruslar, 1154 m tatarlar, 195 m 

koreyslar, 52 m dunganlar yashagan.