Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

Mutlaq ozod qilish
korxonaning aylanma mablag`larga bo`lgan ehtiyojini 
kamaytirishni tavsiflaydi hamda mavjud resurslardan ratsional foydalanishga oid 
turli tashkiliy-texnik chora-tadbirlar hisobiga amalga oshiriladi. 
Misol.
Korxona aylanma mablag`larining o`rtacha miqdori 2000 yilda 100 
mln so`mni tashkil qiladi. 2001 yilda ishlab chiqarish hajmini o`zgartirmagan 
holda 90 mln so`m miqdorida ehtiyoj rejalashtirilmoqda. Bu holda asosiy 
vositalarning mutlaq ozod qilinishi 10 mln so`mni tashkil qiladi. 
Nisbiy ozod qilish
aylanma mablag`lari hajmining o`zgarishi hamda 
sotilgan mahsulot hajmining o`zgarishini aks ettiradi. Uni aniqlash uchun hisobot 
yilida aylanma mablag`larga ehtiyojni, mahsulotni mazkur davr mobaynida sotish 
bo`yicha haqiqiy aylanish hamda o`tgan davrdagi aylanishni (kunlarda) inobatga 
olgan holda hisoblash zarur. Ular o`rtasidagi farq ozod qilingan vositalar miqdorini 
beradi. 
Misol.
Korxonada 1999 yilda sotilgan mahsulot qiymati 360 mln so`mni, 
2000 yilda esa 400 mln so`mni tashkil qilgan. Aylanma mablag`larning o`rtacha 
qoldig`i 1999 yilda 100 mln so`m, 2000 yilda esa 95 mln so`mni tashkil qilgan. 
Aylanish muddati 1999 yilda 100 kun (100

360:360). 2000 yilda aylanma 
mablag`larga ehtiyoj 111 mln so`m (400

100:360). 1999 yilda aylanma 
mablag`larning o`rtacha qoldig`i 95 mln so`mni tashkil qilganini hisobga oladigan 
bo`lsak, vositalarning nisbiy ozod qilinishi 16 mln so`mni (111 – 95) tashkil etadi. 
 
Nazorat savollari: 
1.
Aylanma mablag`lar ishlab chiqarish aylanma fondlaridan qanday farq qiladi? 
2.
Aylanma mablag`larni tashkil qiluvchi asosiy elementlar qaysilar? 
3.
Aylanma mablag`lar tuzilmasi deganda nima tushuniladi? Qaysi omillar uning 
o`zgarishiga ta`sir ko`rsatadi? 

---

91 
4.
Qaysi ko`rsatkichlar ishlab chiqarish aylanma fondlari va aylanma 
mablag`lardan foydalanish darajasini tavsiflaydi? 
5.
Qaysi omillar aylanma mablag`larning aylanish darajasiga ta`sir ko`rsatadi? 
6.
Korxonaning normativ bazasi deganda nima tushuniladi? 
7.
Korxonaning normativ bazasini mukammallashtirish qanday ahamiyatga ega? 
8.
Korxonada mahsulotning material sig`imini kamaytirish qanday ahamiyat kasb 
etadi? 
9.
Aylanma mablag`larni normalashtirishning mohiyati va ahamiyati qanday? 
10.
Korxonada mahsulot material sig`imini kamaytirishning asosiy yo`llari va 
yo`nalishlari qanday? 

---

92