Uslubiy majmua

Metodologik funksiyasi 
u yoki bu maqsadga erishishning muayyan usulini, 
shuningdek borliqni nazariy va amaliy o‗zlashtirishga qaratilgan usullar yoki amallar majmuini 
anglatadi. (bu tushuncha yunoncha methodos – yo‗l, tadqiqot, tekshirish so‗zidan kelib chiqqan). 
Boshqacha qilib aytganda, bu faylasuf yoki olim o‗zi o‗rganayotgan predmetning tadqiqot 
yo‗lidir. Odatda metodologiya muammolari falsafa doirasida o‗rganilgan, biroq ayrim fanlar 
vujudga kelishi bilan falsafiy (umumiy) metodlar bilan bir qatorda muayyan, ayrim ilmiy 
metodlar ham rivojlana boshladi. Falsafaning boshqa bir muhim metodologik funksiyasi 
falsafada ham, ayrim fanlarda ham muhim rol o‗ynaydigan har xil kategoriyalarni ishlab 
chiqishdan iborat. Kezi kelganda yana shuni ham ta‘kidlab o‗tish lozimki, falsafa o‗ta keng 
tushunchalar, ya‘ni kategoriyalar bilan ish ko‗rar, ularni ta‘riflar ekan, metodologik funksiya 
bilan bir vaqtda dunyoqarashni shakllantirish funksiyasini ham bajaradi.
Falsafaning integrativ funksiyasi
real borliqning yangi ob‘ektlari va hodisalari 
insonning nazariy tadqiqotlari sohasidan o‗rin olishi, shuningdek ilgari ma‘lum darajada anglab 
etilgan narsalar va hodisalarni yanada chuqurroq o‗rganishga bo‗lgan ehtiyoj ilmiy bilim o‗z 
rivojlanishining dastlabki bosqichlaridayoq tabaqalanishiga turtki beradi. Buning natijasida 

---

11 
ayrim fanlar paydo bo‗lib, ular nafaqat o‗z tadqiqot ob‘ekti va predmetini ajratdi, balki o‗zining 
faqat mazkur fanga xos bo‗lgan tili, kagegoriyalar apparati va hokazolarni yaratdi. Ammo bu 
yo‗lda jiddiy xavf ham mavjud bo‗lib, u shundan iboratki, fanlarning ajralishi natijasida ular 
o‗rtasidagi aloqalar susayadi, ular murakkab kompleks vazifalarni echishda faol o‗zaro aloqa 
qilish qobiliyatini yo‗qotadi. Qarama-qarshi jarayon – ilmiy bilimlarning integratsiyalashuvi va u 
yoki bu muammolarni echish uchun kuch-g‗ayratni birlashtirish jarayoni bu xavfning oldini olish 
imkonini beradi.
Murakkab kompleks muammolarni tadqiq etuvchi hozirgi zamon fanida ba‘zan ayrim 
ilmiy fanlarning vakillari boshqa fanlarning vakillarini faqat ular turli tillarda, ya‘ni har biri o‗z 
fanining tilida gapirgani bois tushunmaydi. Bu jihatdan falsafa ular uchun amalda bog‗lovchi 
bo‗g‗inga, birlashtiruvchi asosga aylanadi, chunki u o‗z tahlilida fanlararo muloqotga va 
mazmuni ayni bir kontekstda turli fanlar tomonidan qabul qilinadigan va qo‗llaniladigan 
fundamental tushunchalarni yaratishga qarab mo‗ljal oladi.
Murakkab ob‘ektlarni kompleks tadqiq qilishda har bir muayyan fan o‗z predmetidan 
kelib chiqadi. Bu predmet doirasi unga o‗rganilayotgan ob‘ektni yaxlit ko‗rish, uning aloqalarini 
aniqlash imkonini bermaydi. Bu vazifani hal qilishga ham faqat falsafa qodir bo‗lib, u butun 
vaziyatni yaxlit ko‗rish imkonini beradi va bu jihatdan nafaqat fanlar o‗rtasida, balki inson 
faoliyatining ayrim jabhalari, masalan, o‗tkazilayotgan tadqiqotlar bevosita yoki bilvosita bog‗liq 
bo‗lishi mumkin bo‗lgan huquqiy, siyosiy, axloqiy faoliyat o‗rtasida ham bog‗lovchi bo‗g‗in 
hisoblanadi.