Uslubiy majmua

Ziddiyatlar
– narsa yoki hodisa qarama-qarshi tomonlarining bir-birini istisno etish va 
bir-biriga o‗tish munosabatlaridir. Ziddiyatlar borliqning barcha hodisalari va jarayonlariga xos 
bo‗lib, o‗zgarish va rivojlanishning manbai, harakatlantiruvchi kuchi sifatida amal qiladi. Ayni 
shu sababli ziddiyat dialektik ziddiyatlilik qonunining mohiyatini yoritib beruvchi bosh 
kategoriya hisoblanadi. Ziddiyat – bu qarama-qarshiliklar munosabatigina emas, balki ularning 
tarqalish jarayoni hamdir. SHu tufayli ham, Gegel g‗oyalariga asoslanib, ziddiyat tarqalishining 
quyidagi bosqichlari (fazalari) farqlanadi: ayniyat, tafovut, qarama-qarshilik, ziddiyat va asos 
(ya‘ni ziddiyatning echilishi).
Dialektik ziddiyat
– bir-birini istisno etuvchi qarama-qarshiliklarning bilvosita birligidir. 
Qarama-qarshiliklar – ziddiyatlarning negizi, bog‗lovchi bo‗g‗inlar esa – ularni echish 
mexanizmidir. Quyidagi faktlar bog‗lovchi bo‗g‗inlar roli va qarama-qarshiliklar tushunchasiga 
misol bo‗lishi mumkin: Irsiyat va o‗zgaruvchanlik qutblarida nafaqat organizmning avvalgi 
holati, balki o‗zlashtirilgan yangi belgilari ham saqlanishini ta‘minlovchi genetik kod bog‗lovchi 
bo‗g‗in hisoblanadi. Ijtimoiy hayotda jamiyatning o‗ta boy va o‗ta qashshoq qatlamlari qarama-
qarshiliklari o‗rtasida bog‗lovchi bo‗g‗in vazifasini o‗rta sinf bajaradi. O‗rta sinf mamlakat 
aholisining aksariyat qismini tashkil etishi lozimligi, aks holda jamiyat holati doimo beqaror 
bo‗lishini Aristotel qadim zamonlardayoq qayd etgan edi. Zero, mayda mulkdorlar olgan 
daromadining bir qismini o‗z ishini rivojlantirishga yo‗naltiradi, bozor kon‘yunkturasini 
o‗rganadi va unga juda tez moslashadi, bozorni zarur tovarlar va xizmatlar bilan boyitadi. YAna 
bir misol – shaxs va jamiyat munosabatlari. Ma‘lumki, shaxs va jamiyat qarama-qarshiliklar 
hisoblanadi, shaxs a‘zo bo‗lgan ijtimoiy guruhlar ularning o‗rtasida bog‗lovchi bo‗g‗in sifatida 
amal qiladi. Bu va boshqa dalillar bilishda ichki qarama-qarshiliklar mavjudlgini ham, 
bog‗lovchi bo‗g‗inlarni ham hisobga olish muhim ekanligini ko‗rsatadi. XX asr 30-yillarining 
boshida ingliz fizigi Pol Dirak pozitronlar, ya‘ni elektronlarga o‗xshash, lekin musbat zaryadga 
ega bo‗lgan zarralar mavjudligini bashorat qildi. Garchi olim o‗z nazariyasida biron-bir xato 
topmagan bo‗lsa-da, aksilzarralar mavjudligiga uning ishonchi yuq edi.
SHunday qilib, qarama-qarshiliklar aloqasi va ziddiyatlarni echishning bir-biri bilan 
bilvosita bog‗liqligi umumiy xususiyat kasb etadi, aloqa usuli esa bog‗lanish xususiyati bilan 

---

50 
belgilanadi. Bog‗lovchi bo‗g‗inlarning o‗zi ziddiyat qarama-qarshi a‘zolari xossalarining 
uyg‗unligidan tashkil topadi.