Urmaiov N. J

206


10-BOB


QISHLOQ XO‘JALIGIDA XARAJATLAR VA MAHSULOT TANNARXI, ULARNIPASAYTIRISH
IMKONIYATLARI

• Qishloq xo‘jaligida qilinadigan xarajatlar va ulaming turkumlanishi.

• Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari tannarxi haqida tushuncha, uning turlari va aniqlanish tartibi.
• Qishloq xo'jaligida xarajatlami tejash va mahsulotlar tannarxini pasaytirish yo'llari.


10.1. Qishloq xo‘jaligida qilinadigan xarajatlar va ularning turkumlanishi.

Qishloq xo‘jalik korxonalari turli mahsulotlar ishlab chiqarish, xizmatlarni bajarish uchun moddiy, pul va mehnat xarajatlarini amalga oshiradilar. Masalan, urugTik, mineral va mahalliy o‘g‘itlar, kimyoviy vositalar, yoqilg‘i, ehtiyot qismlar, yem-xashaklar, asosiy vositalaming eskirish qiymati, xodimlaming mehnatlariga toTangan haqlar, soliqlar, mahsulotlami sotish bilan bogTiq boTgan xarajatlar va boshqalar.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida tarmoqda qilinadigan xarajatlaming turkumlanishi 1999-yil 5-fevralda 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ishlar, xizmatlarjni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida»gi Nizom asosida amalga oshiriladi.
Qishloq xo'jaligida amalga oshiriladigan xarajatlar o‘zgaruvchan va doimiy xarajatlarga boTinadi. Doimiy xarajatlar ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmiga bogTiq boTmagan holda amalga oshiriladi. Mahsulot hajmi ko‘payishi yoki kamayishi bilan doimiy xarajatlar miqdori o'zgarmaydi. Masalan, ijaraga olingan asosiy vositalarga toTanadigan ijara haqi, asosiy vositalaming amortizatsiya summasi va boshqalar doimiy xarajatlar tarkibiga kiradi. 0 ‘zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqariladigan mahsulot hajmining o'zgarishi bilan bevosita bogTiqdir. Ishlab chiqariladigan mahsulotlar miqdorining ko'payishi o‘zgamvchan xarajatlar ko‘proq sarflanishini taqozo etadi. Ularga urugTiklar, mineral va mahalliy o‘g‘itlar, yoqiig'i, ozuqa, mehnatga toTanadigan ish haqi, elektroenergiya xarajatlari va boshqa xarajatlar kiradi.


207


Qishloq xo'jaligidagi doimiy va o'zgaruvchan xarajatlaming harakati
10.1 -chizmada keltirilgan.