Urmaiov N. J

Qishloq xo‘jaligida olinadigan qo‘shimcha mahsuiotiarni shartli asosiy mahsuiotga aylantirish koeffitsiyentlari


■Na ^{Mahsulot turlari Koeffitsiyentlar}


1. G‘o‘zapoya 0,05
2. Somon 0,08
3. Makkajo'xori poyasi 0,17
4. Bir yillik bedaurug‘i 0,9
5. Bir yillik o‘tlardan ko‘k massa 0,25
6. Ko‘p yillik o‘tlardan ko‘k massa 0,3
7. Qo‘y va echkidan olingan sut 0,22
8. Jun ⁵
9. Sigir suti 0,9
^10. Buzoq 0,1

Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining tannarxini aniqlashda tannarx obyektlari 10.3-chizmada aks ettirilgan.

217


Qishloq xo‘jaligida mahsulot tannarxi obyektlari


10.3-chizma

Qilingan xarajatlarni qishloq xo'jaligidagi asosiy va qo'shimcha mahsulotlar o‘rtasida taqsimlash tartibini aniq misol yordamida ko‘rib chiqamiz. Masalan, fermer xo'jaligida 500 tonna bug'doy va 450 tonna somon yetishtirilgan boisa, ishlab chiqarish xarajatlarini asosiy va qo‘shimcha mahsulotlarga taqsimlash quyidagicha amalga oshiriladi:

a) somon massasini 0,08 ga ko'paytirib, shartli bug‘doyga aylantirib olamiz (450x0,08=36);
b) shartli bug‘doy massasini yetishtirilgan bug‘doy massasiga qo'shib, bug'doyning shartli yalpi hosilini aniqlab olamiz (500+36=536);
d) bug‘doy massasining bug‘doyning shartli yalpi hosilidagi salmog'i aniqlab olinadi, bizning misolimizda 36 soni 536 ning necha foizini tashkil etishi aniqlanadi (3600:536=6,7);


218

www.ziyouz.com kutubxonasi

e) jami xarajatning 6,7 foizini somon massasiga taqsimlash, qolgan qismini esa bug'doy massasiga taqsimlash orqali asosiy va qo‘shimcha mahsulotlaming tannarxi aniqlanadi.
Boshqa qishloq xo‘jalik mahsulotlari bo‘yicha ham xarajatlar asosiy
va qo‘shimcha mahsulotlar o‘rtasida yuqoridagi usul yordamida taqsimlanadi.
Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini va tannarxini o'rganish boshqaruv hisobining muhim bo‘limlaridan biridir. Korxonada moliyaviy va boshqamv hisobining yaxshi yuritilishi xarajatlami to‘g‘ri hisobga olish va shu orqali ularning sarflanishini nazoratga olish imkonini yaratib beradi.
Xarajatlami kalkulyatsiyalash - qilingan xarajatlarni aniq xarajat
obyektlariga taqsimlash jarayonidir. Xarajatlami kalkulyatsiyalash orqali mahsulot tannarxi tarkibida har bir xarajat elementining salmog'ini aniqlash va tegishli choralami ko'rish imkoni yaratiladi.