Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

6.2. Qishloq xo‘jaligida mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini
tavsiflovchi ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi.
Mehnat resurslari qishloq xo‘jaligini rivojlantirishda faol ishlab 
chiqarish resursi sifatida katta ahamiyatga ega. Chunki ular boshqa ishlab 
chiqarish omillarini bir-biri bilan bog'laydi. Ishlab chiqarishning pirovard 
natijasi mehnat resursiga bevosita bog‘liqdir. Shunday ekan, ulardan yil 
davomida to‘liq, samarali foydalanishga erishish lozim. Buning uchun mehnat 
resurslaridan foydalanishning holati va samaradorligini aniqlash va unga ko‘ra 
tegishli choralar ko'rib borilishi kerak.
Qishloq xo‘jaligida mehnat resurslaridan foydalanish holati va 
samaradorligiga baho berishda quyidagi ko'rsatkichlardan foydalaniladi:
a) 
mehnat resurslari 
bilan 
ta'minlanganlik darajasi. 
Ushbu 
ko'rsatkichni aniqlash uchun xo'jalikda mavjud bo‘lgan mehnat resurslari soni 
qishloq xo'jalik yerlari miqdoriga bo'linadi. Uni aniqlash uchun quyidagi 
formuladan foydalaniladi:
MRtJ=
MRus
QXY
Bunda: 
MRus —
mehnat resurslari umumiy soni, kishi; 
QXY
- qishloq xo‘jalik yerlari, ga.
117
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ushbu ko‘rsatkich qishloq xo‘jalik korxonasi ixtisoslashuvidan kelib 
chiqqan holda ilmiy asoslangan me’yorlar darajasiga imkon qadar yaqin 
bo‘lishi keralt.
b) mavjud mehnat resurslaridan foydalanish koeffitsiyenti. Ushbu 
ko'rsatkichni aniqlash uchun mehnat resurslarining o‘rtacha yillik soni mehnat 
resurslarining umumiy soniga bo‘linadi. U quyidagi formula 
yordamida 
aniqlanadi:
MRJk =
MRo'ys
MRtis
Bunda: 
MRo ‘ys
- mehnat resurslarining o‘rtacha yillik soni, kishi;
MRus
- mehnat resurslarining umumiy soni, kishi.
Bu ko‘rsatkichning darajasi birga yaqin bo‘lgani maqsadga 
muvofiqdir. Shunda mavjud mehnat resurslaridan foydalanish darajasi yuqori 
bo'lganligidan dalolat beradi.
d) 
mehnat resurslarining xo‘jalik faoliyatida qatnashishi. Ushbu 
ko'rsatkich xo‘jalik faoliyatida jami sarflangan vaqtni mehnat resurslarining 
umumiy soniga taqsimlash orqali aniqlanadi, bunda quyidagi formuladan 
foydalanish mumkin:
MRxfq =
MRsv
MRus
Bunda: 
MRsv
- mehnat resurslarining jami sarflagan vaqti, kishi-kuni, 
kishi-soat.
Bu ko‘rsatkichning mutlaq miqdori aniqlanayotgan davrdagi (oyda, 
yilda) bir kishining ish vaqti fondidan yuqori bo‘lmaydi. Mehnat resurslarining 
har bir guruhi uchun amaldagi qommlarda yillik yoki oylik ish vaqti fondi 
belgilanadi. Uning miqdorini bir yildagi kalendar kunlar miqdoridan barcha 
turdagi bayram (agar u qonun bo‘yicha dam olish kuni hisoblansa), dam olish 
hamda ta'til 
kunlarini ayirish orqali aniqlanadi. Respublikamizda bir 
xodimning yillik o‘rtacha ish vaqti fondi 285 kun miqdorida belgilangan. Bu 
iqtisodiy faol mehnat resurslarining yillik ish vaqti fondi hisoblanadi. 0 ‘smirlar 
uchun bu fond ulami ijtimoiy jihatdan himoya qilgan holda belgilangan. Xuddi 
shunday imtiyozlar inson salomatligi uchun zararli ishlami bajaruvchilar uchun 
ham o‘matilgan. Mehnat resurslarining xo‘jalik faoliyatida qatnashishi 
ko‘rsatkichi imkon qadar ushbu me'yorga yaqin bo'lishi kerak.
e) 
belgilangan ish vaqti fondidan foydalanish koeffitsiyenti. U bir 
ishchi yoki xizmatchining ishlab chiqarishda haqiqatda ishlagan vaqtini (kishi- 
kuni, kishi-soat) qonunda belgilangan miqdorda ishlashi lozim bo‘lgan vaqtga 
taqsimlash natijasida aniqlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalanish 
mumkin:
118
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bunda: