«Қурилиш» факультети “Мехнат ва атроф мухит мухофазаси”


Маъруза буйича таянч иборалари руйхати



Download 1,8 Mb.
bet31/43
Sana04.07.2022
Hajmi1,8 Mb.
#738685
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   43
Bog'liq
Geologiya maruza kitobcha

Маъруза буйича таянч иборалари руйхати


Устки сувлар, грунт сувлари, сувли горизонт, сатх сувни горизонтнинг калинлиги, сатх чукурлиги, буг куринишидан сув, максимал гигроскопни, максимал малекуляр нам, каттик сувлар, капилляр сувлар, катламлар сувлар, артезиан сувлар, карст сувлари.
Такрорлаш учун саволлар

  1. Каттик сувлар деганда нима тушунасиз?

  2. Устки сувларининг хосил булиши.

  3. Грунт сувларининг сувли горизонти.

  4. Сувли горизонтнинг калинлигини чизиб курсатинг.

  5. Босимиз ва босимон артезиан сувлари.

  6. Ер ости сувларининг халк хужалигидаги ахамиятини айтиб беринг?

  7. Аэрация зонасига нима тушунасиз?

  8. Гидроизогипс картасида нима аникланади?

  9. L масофада нима улчанади?

  10. Фаргона водийсидаги артезиан бассейни.



10 – МАЪРУЗА.
Мавзу. Инженер-геологик кидирув ишлари.


Маъруза режаси.
10.1. Инженерлик-геологик кидирув ишларининг максади ва вазифалари
10.2. Иморат ва иншоотларни лойихалашда бажариладиган инженерлик-геологик кидирув ишлари.
10.3. Кидирув-разведка ишлари.
10.4. Тажриба тадкикот ишлари.
9.5. Лаборатория ишлари.

Инженерлик-геологик кидирув ишлари, асосан, иморат ва иншоотларни куриш лойихасини асослаш, курилиш майдонларида юз берадиган инженерлик-геологик узгаришларнинг содир булиш сабабларини ва юзага келиши мумкин буладиган процессларни олдиндан айтиб бериш хамда уларга карши тадбирлар ишлаб чикиш учун утказилади. Бу ишларни бажаришдан асосий максад курилиш майдонининг геологик, геоморфологик ва гидрогеологик шароитларини, тог жинсларннинг таркиби, хоссалари ва холатнни урганишдир. (1)


Инженерлик-геологик кидирув ишлари иморат ва иншоотларни лойихалашдан олдин, шунингдек, уларни куриш ва фойдаланиш даврида бажарилади. Агар бирор майдонда иморат ёки иншоот куриш планлаштирилса, дастлаб уша жойнинг геологик тузилиши, грунт сувларининг сатх чукурлиги, химиявий таркиби, грунтларнинг хоссалари урганилади. Майдоннинг курилиш учун ярокли-яроксизлиги, грунтларнинг хар 1 см2 юзаси канча юк кутара олиши, пойдеворнинг чукурлиги ва заминдаги грунтларнинг чукиши, иншоотларнинг тургунлигига табиий геологик шароитларнинг таъсири ва уз навбатида иншоотларнинг табиий мухитга таъсири, курилиш материалларининг бор-йуклиги аникланади.
Иморат ва иншоотларни куришда кавланган котлованлардан фойдаланиб, майдоннинг геологик тузилиши, катламларнинг кaлинлиги, таркиби, хоссаси урганилади, лойихалашдан олдинги олинган маълумотларга солиштириб курилади. Агар олдинги ки­дирув ишларидан бирор камчилик топилса, у вактда кушимча инженерлик-геологик кидирув ишлари бажарилиб, лойихага керакли тузатишлар киритилади.
Иморат ва иншоотлардан фойдаланиш даврида уларнинг тургунлигига ахамият берилади. Айникса чукиш микдори ва характери, грунт сувларининг режими, инженерлик-геологик процессларнинг ривожланиши кузатиб борилади. Бу ишлар, асосан, иморат ва иншоотларнинг чукиш сабабларини аниклашга каратилади.
Бажариладиган инженерлик-геологик кидирув ишларининг хажми иншоотларни лойихалаш боскичига караб: 1) тайёргарлик, 2) дала ва 3) камерал боскичларга булинади.
Тайёргарлик ишлари курилиш майдонида олдин утказилган геологик, гидрогеологик ва кнженерлик-геологик кидирув ишлари натижалари билан танишиб чикишдан бошланади. Бундай материаллар геологик фонд ва архивларда сакланади. Шунингдек, шу районга тааллукли нашр килинган адабиётлардан хам фойдаланилади. Сунгра дала ишларини бошлашга тайёргарлик курилади.
Дала ишлари лойихада курсатилган программа асосида олиб борилади. Уларга: 1) инженерлик-геологик съёмка, 2) разведка ишлари, 3) тажриба-тадкикот ишлари, 4) лаборатория ишлари, 5) райондаги курилиш ишлари тажрибасини анализ килиш киради.
Камерал ишлар пайтида далада олиб борилган текширув, тажриба ишлари хамда лабораторияда бажарилган анализлар натижаси асосида инженерлик-геологик хисобот тузилади. Унга карталар, геологнк кесимлар, жадваллар илова килинади. Тузилган хисобот иморат ва иншоотларни тугри ва иктисодий жихатдан максадга мувофик килиб лойихалаш имкониятини беради.
Иморат ва иншоотларни лойихалашда энг кам куч, маблаг ва курилиш материалларини сарф килган холда, чиройли, замонавий ва мустахкам бинолар куришга харакат килиш зарур. Шунга ку­ра хозирги пайтда иттифокимизда лойихалашнинг икки: техник лойиха ва иш чизмалари боскичи кабул килинган. Лекин, янги узлаштирилаётган ва халк хужалиги тез ривожланаётган районларда йирик ва мураккаб объектлар курилишининг максадга мувофиклигини асослаш учуй техник-иктисодий доклад боскичида хам лойихалаш ишлари бажарилади. (1)
Лойихалашнинг дастлабки техник-иктисодий доклад боскичида инженерлик-геологик дала кидирув ишлари айрим холлардагина бажарилиб, бунда асосан курилиш майдонининг инженерлик-геологик шароитлари архив ва адабиётлар материаллари асосида аникланади. Бу материаллар ёрдамида иншоотлар курилишининг техник имкониятларининг иктисодий жихатдан максадга мувофиклиги асосланади.
Иншоотларни лойихалашнинг техник лойиха боскичида олиб бориладиган инженерлик-геологик кидирув ишлари курилиш учун ярокли майдонларни танлаш ва иншоотлар типини, куриш шароитини, жойлашишини аниклашга каратилади. Техник лойиха боскичини асослаш учун кидирув ишлари каттарок майдонларда ёки курилиш учун мулжалланган бир неча районларда олиб борилади. Керакли маълумотлар инженерлик-геологик съёмка, раз­ведка ва лаборатория ишлари натижасидан олинади.
Лойихалашнинг охирги—иш чизмалари боскичида инженер­лик-геологик кидирув ишлари иншоотлар куриладиган майдон­ларда олиб борилади. Разведка, тажриба-тадкикот, лаборатория ишларига кенг урин берилади. Пойдевор замини булган грунтларнинг физик ва механик хоссалари, фильтрация хусусиятлари аникланади.
Кидирув ишлари натижасида иншоотларни куриш, ташки куч таъсирида грунтнинг деформацияланишини ва иншоотларнинг мустахкамлигинн хисоблаш, уларнинг конструкциясини танлаш ва керакли химоя чора-тадбирларини куриш мумкин булади. Айрим инженерлик-геологик кидирув ишлари йирик ва мураккаб объектларни куриш жараёнида олиб борилади. Натижада иншоотларни лойихалашдан олдин аникланган ва курилиш пайтида узгариши мумкин булган инженерлик-геологик шароитларни хозиргисига солиштиришга имконият тугилади. Олинган маълуматларга кура, керак булса, курилиш лойихаларига тузатишлар киритилади.
Юкорида баён килинган боскичларнннг кетмакетлигига доимо риоя килинмайди. Водопровод ва канализация трассалари курилишида, саноат ва граждан курилишида техник-иктисодий доклад ва техник лойиха боскичлари кушиб олиб борилади.
Инженерлик-геологик кидирув ишлари лойихалашнинг хар бир боскичига мослаштириб олиб борилади. Лойихалаш боскичининг турига караб бу ишларнинг хили ва хажми аникланади. Уларга инженерлик-геологик съёмка, разведка, тажриба-тадкикот, лабо­ратория ишлари ва бошкалар киради.
Инженерлик-геологик съёмканинг асосий вазифаси курилиш ишлари олиб бориладиган майдоннинг инженерлик-геологик шароитларини бахолашдан иборат булиб, курилиш бошланмасдан аввал пойдевор заминидаги тог жинсларнинг литологик тузилиши, таркиби, калинлиги, хоссалари, холатлари, ер ости сувларинннг ётиш холатлари, геологик процесс ва ходисаларнинг жойларда таркалиши хамда ривожланиши урганилади. Инженерлик-геоло­гик съёмка шу жойнинг тайёр геологик картаси асосида бажарилади. Съёмка даврида жойнинг инженерлик-геологик шароитини бахолашдан ташкари, табиий курилиш материали конлари кидирилади ва запаси хисобланади. Съёмка кандай масштабда олиб берилишлиги курилиш майдоннинг геологик тузилишини содда ёки мураккаблигига, иморатнинг турига ва лойихалаш боскичига богликдир.
Инженерлик-геологик шароити мураккаб булган майдонларда кидирув ишлари йирик масштабда олиб борилади. Лойихаси тузилаётган иншоотларнинг турли участкаларида ва турли боскичларида картанинг масштаби хам хар хил булади.
Масалан, лойихалашнинг дастлабки техник-иктисодий доклади боскичида майда (:500000—1:1000 000) ва урта (1:1000000— 1:200000), техник лойиха боскичида йирик (1:25000—1:50000) хамда иш чизмалари боскичида ута йирик (1:10000 ва ундан йирик) масштабда съёмкалар бажарилади.
Бу съёмкалар ёрдамида куйидагилар урганилади:
1) майдоннинг геологик тузилиши (литологияси, тектоникаси ва б.); 2) геоморфо-логик шароитлари (ер юзаси рельефи, тузилиши); 3) гидрогеологик шароитлари (кудук ва булок сувлари сарфи, грунт сувларининг сатхи, химиявий таркиби ва бетонга нисбатан агрессивлиги): 4) физик-геологик ходисалар (сурилиш, суффозия, карст, чукиш ва б.); 5) тог жинсларининг физик ва ме­ханик хоссалари.
Инженерлик-геологик съёмкалар натижасида курилиш майдонида таркалган тог жинсларинииг ёши, пайдо булиши, генетик ва петрографик типлари, гранулометрик таркиби, физик ва механик хоссалари аникланади хамда картага туширилади.
Тог жинсларида тектоник харакатлар таъсирида хосил булган ёриклар жуда муфассал урганилади. Чунки улар тог жинслари­нинг мустахкамлнгига, сикилишига ва сув утказиш кобилиятига катта таъсир этади.
Курилиш майдонининг геомоофологик шароитлари шу районнинг геологик ривожланиш тарихи, хозирги замон тектоникаси ва физик-геологик ходисалари билан узвий боглик. Шунга биноан курилиш учун танланаётган майдонни инженерлик-геологик нуктаи назардан бахолашда геоморфологик шароитлар хал килувчи роль уйнайди. Масалан, водопровод ва канализация трассасини тогли районларда танлашда карст, суффозия, лёсс таркалган майдонлар хамда сурилиш, чукиш, жарлик хосил булиш ходисаларига ахамият берилади.
Курилиш майдонида таркалган ер ости сувларининг жойлашиши, сатхининг чукурлиги, агрессивлиги лойихаланадиган иншоот­ларнинг конструкциясига ва куриш усулига таъсир этади. Маса­лан, ер ости сувлари сатхининг чукурлиги ва агрессивлик хусусияти пойдевор чукурлиги ва бетон маркасини танлашда асосий роль уйнайди.
Инженерлик-геологик съёмка пайтида майдонда ривожланган физик-геологик ходисаларни урганишга алохида ахамият бери­лади. Чунки улар хар кандай иншоотларни лойихалаш, куриш ва улардан фойдаланишни мураккаблаштиради. Съёмка даврида букдай процесс ва ходисаларни кайд килиш билан бирга уларни келтириб чикараётган факторларни аниклаш ва бундан кейин содир булиши мумкин булган ходисаларни прогноз килиш лозим булади.
Кидирув ишлари олиб борилаётган майдонларда олдин иморат ва иншоотлар курилган булса, уларнинг конструкцияси, пойдеворнинг ёткизилиш чукурлиги, деформаиияланганлиги ва укинг сабаблари урганилади.
9.3. Кидирув-разведка ишларининг тури, характери, хажми, чукур­лиги ва усуллари инженерлик-геологик ишларнинг умумий программасида уз аксини топади. Разведка ишлари курилиш майдонининг литологик тузилиши ва гидрогеологик шароитини урганиш, гидрогеологик ва инженерлик-геологик тажрибалар утказиш, жинс намуналарини олиш ва уларни лабораторияда синаш учун бажарилади. Бу ишларни бажариш учун шурф, арик, (канава), шахта ва бурр кудуклари кавланади. (1)
Шурфлар туртбурчак ва дойра шаклидаги вертикал кудук, булиб, чукурлиги 25—30 м, кесими 0,8—1,0х1,25—2,0 м га боради. Дойра шаклидаги кудук, махсус шурф казийдиган станоклар ёрдамида казилиб, диаметри 0,8—1,2 м булади. Юмшок тог жинс-ларида шурфлар 3—4 м чукурликкача белкуракда казилади. Чу­курлиги ундан ошгандан сунг казилган грунт махсус асбоблар ёрдамида ер юзасига чикарилади. Шурф ёрдамида тог жинсларининг ётиш холати, катламланиши урганилади, лабораторияда текшириш учун намуналар ва монолитлар олинади. Арик, трапеция куринишида булиб, тубининг кенглиги 0,6 м, чукурлиги 3 м гача, узунлиги 100—150 м га боради. Арик жуда хам кия холда ётган тог жинсларининг калинлигини, тузилишини ва катламланишини аниклаш учун казилади.
Шахта кесими 2х2 ёки 2х3 м, чукурлиги 100 м гача булган вертикал кудукдир. Шахта жуда хам мухим иншоотлар куриладиган майдонларда казилади. Асосан тог жинсларининг калинли­гини, тузилишини, ер ости сувлари сатхинннг чукурлигини аниклаш ва инженерлик-геологик тажрибалар утказишда фойдаланилади.
Кичик диаметрли вертикал бург кудуклари тог жинслари катламларининг калинлиги, зичлиги, намлиги, сувли горизонтларникг чукурлигини аниклаш, сув чикариш, тажриба ишлари ва намуна­лар олиш учун казилади. Инженерлик-геологик кидирув ишлари­нинг максади ва вазифасига караб, 6уpг кудукларнинг чукурлиги хар хил булади. Шунга кура УГБ-50 А, УРБ-2А, УРБ-ЗА ва бошка типдаги станоклардан фойдаланилади.
Курилиш майдонида бург кудуклари ва шурфлар шахмат тартибида жойлаштирилади. Уларнинг бир-бирига нисбатан жойлашиш масофаси хар хил булиб, майдоннинг геологик тузилишига ва иншоотларнинг хилига боглик. Майдоннинг геологик тузилиши оддий булса, уларнинг бир-биридан узоклиги 100—50 м, казиш чукурлиги 15—20 м, геологик тузилиши мураккаб булса, кудукларнинг сони 20—30 % га купайтирилиб, бир-биридан узоклиги 40-20 м килиб олинади ва чукурлиги 20—30 м га етказилади.
Бургулаш ишлари натижалари махсус журналда кайд килиниб, унда катламларнинг-асосий характеристикалари ва ётиш чукурликлари курсатилади. Журналдаги маълумотларга караб, курилиш майдонининг вертикал кесмаси, яъни инженерлик-геологик колонкаси тузилади. Тог жинсларининг катламланишини ва фазовий жойлашиши бир канча геологик колонкалар асосида тузилган инженерлик-геологик кесмаларда курсатилади. Кесмаларнинг йуналиши курилиш майдонида таркалган грунтларнинг асосий характеристикасини ифодалайдиган килиб танланади.
9.4. Курилиш майдонининг юзаси буйича тенг ораликларда грунт­ларнинг таркиби, тузилиши, хоссалари текширилади. Айникса, иншоотлар таъсирида грунтларда юз берадиган сифат узгаришларига ахамият берилади. Текширув ишлари тугридан-тугри майдоннинг узида (дала шароитида тажриба-тадкикот ишлари ёки олинган намуналар ёрдамида лабораторияда) бажарилади.
Дала шароитида бург кудукларидан ер ости сувларини ер юзасига чикариш, сув сарфи, сувли горизонтнинг фильтрация коэффициенти аникланади. Аэрация зонасидаги грунтларнинг сув утказувчанлик кобилияти тажриба ёрдамида аникла­нади.
Грунтларнинг дала шароитида ташки босим таъсирида сикилиши, чукиши ва деформацияланишини аниклаш инженерлик-геологик нуктаи назардан мухим ахамиятга эга. Бунинг учун курилиш котло65+ванлари, шурф ёки бург кудуги тубига штамп урнатилади. Штамп устига куч таъсир эттирилиб, аста-секин купайтириб борилади. Ташки куч таъсирида, штамп остидаги грунтнинг говаклиги камайиб сикилади ва штамп чука бошлайди. Штамп устига таъсир этадиган кучнинг киймати иморат ва иншоот огирлигидан пойдевор заминига тушадиган кучга тенглаштирилади ва чукиш бутунлай тугагандан сунг тажриба тухтатилади. Грунтларнинг деформацияланиш модули куйидаги формула ёрдамида аникланади: Р
= ---------- (1- )2, МПа
S*D
Бу ерда Р - штампга таъсир этаётган босим, МПа; S – штампнинг Р босим таъсирида чукиши, см; D – штампнинг юзи,  - Пуассон коэффициенти.
9.5. Лаборатория ишлари инженерлик-геологик съёмка даврида далада бажарилади. Грунтларнинг табиий намлиги, хажмий массаси, пластиклик хусусиятлари, ер ости сувларининг химиявий таркиби, температураси шурф ва бург кудуклари казилган пайтда аникланади. Лекин дала шароитида грунтларнинг минералогик, гранулометрик ва химиявий таркибларини, говаклиги, зичлиги, сурилишга каршилиги, чукувчанлиги ва бошка хусусиятларини аннклаб булмайди. Шунинг учун олинган грунт намуналари махсус халтачаларга солинади, монолитлар эса докага уралади ва парафинланади, сунгра эхтиётлик билан марказий стационар лабораторияларга жунатилади.
Лаборатория ишларининг микдори ва характери грунтларнинг таркиби ва хусусиятига, кидирув ишларининг максади ва масштабига хамда лойихаланаётган иморатларнинг хилига боглик.

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   43




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish