Urganch davlat universiteti zohid jumaniyozov tarjimaning nazariy va amaliy asoslari

6-MA’RUZA

MAVZU: TARJIMONLIK TRANSFORMATSIYALARI: GRAMMATIK ALMASHTIRUV

REJA:

1. So’z va so’z birikmalari o’rnining tarjimada almashinuvi

2. So’z shakllarini almashtiruvi

3. So’z turkumlarini almashtiruvi

4. Gap bo’laklarini almashtiruvi

5. Qo’shma gapda sintaktik almashtiruv

Tarjima muqobilligiga (adekvatligiga) erishish uchun tarjimon turli-tuman tillararo o’zgartirishlar - tarjimonlik transformatsiyalarini – bajara olishi kerak. Albatta, bunday o’zgartirishlar ma’lum bir maqsadni ko’zlab bajariladi, ya’ni, asl matndagi barcha axborotlarni tarjima matnida iloji boricha to’liq berish maqsadida bu jarayonda tarjima matni tilining normalariga to’la rioya qilish kerak.

Tarjima jarayonida bajariladigan barcha transformatsiya(o’zgarish)larni to’rtta elementar turga bo’lish mumkin:

1. So’z va so’z birikmalari o’rnining tarjimada almashinuvi.

2. Almashtiruv.

3. Qo’shish.

4. Tushirib qoldirish.

Albatta, tarjimadagi o’zgarishlarning bunday elementar turlarga bo’linishini ma’lum darajada taxminiy va shartli deb qabul qilish kerak. Chunki, birinchidan, ko’p hollarda u yoki bu o’zgartirishni elementar transformatsiyalarning ikki turiga mansub deb ta’kidlash mumkin. Masalan, nemis tilidagi bog’lovchisiz qo’shma gaplarni o’zbek tilida bog’lovchili qo’shma gaplar bilan berishni ham almashtiruv (sintaktik bog’lanishning bir turi boshqa turga almashtiriladi), ham qo’shish deb izohlash mumkin (chunki asl matnda yo’q bo’lgan bog’lovchi tarjima jarayonida qo’shiladi).

Ikkinchidan, elementar tarjimonlik transformatsiyalarining bunday to’rtta turi amaliyotda "sof" shaklda juda kam uchraydi - odatda bular bir-birlari bilan bog’lanib keladi, transformatsiyalar murakkab, "kompleks" xarakterga ega bo’ladi.

Yuqorida aytilganlarni inobatga olgan holda tarjima jarayonida bajariladigan transformatsiyalarning to’rtta turini ko’rib chiqamiz.