Urganch davlat universiteti «texnologik jarayonlarni loyihalash» fanidan

1.15-rasm. Kostum shakli o‘zgarishi grafigi (a) va kostum baza shakli (b) – 5 yil ichidagi tahlil (2001–2005-yillar): 1 – yubka uzunligi;

2 – yeng uzunligi; 3 – yoqa borligi; 4 – baska borligi; 5 – bel chizig‘i holati; 6 – yeng o‘mizi chuqurligi; 7 – yelkalar chizig‘i.

Modani oldindan aytish nafaqat uning asosiy tendensiyalari rivojlanishini kuzatishga, balki unga turli aholi toifalarining munosabatiga ham asoslanishi kerak.

Moda rivojlanishi tamoyillari sohasida o‘tkazilgan ilmiy izla nishlar qat’iy qonun va qoidalarga bo‘ysunishini ko‘rsatdi.

XX asr kostumi geometrik shaklining rivojlanishi ulardan uchtasiga – to‘g‘ri burchakli, uchburchakli (trapetsiyasimon) va ovalga silindr, konus va sharsimon yuza proeksiyalari kabi asoslangan. Modaning har bir davri bu shakllarning ma’lum to‘plamiga ega bo‘lgan, ular vaqt o‘tishi bilan transformatsiyalangan (1.16-rasm).

O‘tgan davrlar kostumlari o‘zaro taqqoslansa, ko‘rib chiqi layotgan shakllarning navbat bilan almashinuvi qadimgi Misr, qadimgi Gretsiya (to‘g‘ri burchak), o‘rta asrlar (uchburchak, trapetsiya), tiklanish davri (kvadrat), barokko uslubi, rokoko (oval) va XX asr (to‘g‘ri burchak) kostum usullari almashinuvida aks ettirilgan.

Modaning har bir davrida odatda yonma-yon, kurashib, qo‘shili shib ikki shakl rivojlanadi, biroq bunda doimo o‘ziga qolgan hammasini bo‘ysindiruvchi dominant shakl bo‘ladi. Bu kiyim shakllaridan har biri kengligi va uzunligi o‘zgarishining o‘z davrlariga ega.

1.16-rasm. Kostum to‘g‘ri burchak shaklining yillar o‘tishi bilan o‘zgarishi.

Modaning o‘tkir takliflari ushbu davr madaniy boyligini tashkil etuvchi ancha barqaror shakllarni rad etadi.

Kiyim assortimenti muayyan siluet shakllarda yasaladi, bunda yangi mahsulotlar bu siluet shakllariga kiradi va bizning u yoki bu siluet to‘g‘risidagi tasavvurimizni kengaytiradi.

Modaning har bir yangi rivojlanish davrida kostumning o‘z proporsiyalari mavjud bo‘lib, moda ideali deb ataladi. Bu eng avvalo uning silueti, ya’ni kostumning eng sodda geometrik shaklda – uchburchak, to‘g‘riburchak, kvadrat, oval va hokazo – timsoliy ifodalanishi (1.19-rasm) bo‘lib, unda asosiy bog‘lamlar (yelka, bel, ko‘krak) muayyan qismlari ajratiladi. Bu bog‘lamlar figura proporsiyalarida ham ajratilgan (1.20-rasm), biroq ular turli vaqtda turlicha yetakchi bo‘ladi. Figura plastikasi bu bog‘lamlarni kostumning gorizontal yoki vertikal teng yoki noteng qismlarga bo‘lib ajratib ko‘rsatadi.