Urganch davlat universiteti c h I z m achilik

Umumta’lim maktablari chizmachilik kursi dasturi va darsliklari tahlili. 
O`quvchilarning grafikaviy tayyorgarligining takomillashuvi, so`nggi 
yillarda olg`a surilgan prоgressiv g`oyalar asosida ta‟limni qayta qurishning 
qanchalik tez va muvaffaqiyatli amalga oshirilishiga bog`liq. 
Maktablarimizda hozirgi mustahkam o`rin olgan yangi dastur va 
chizmachilik darsligi ilmiy-texnika taraqqiyotiga mos mazmun kasb etdi, shu 
sababli o`quv ishining eng muhim birinchi bosqichi amalga oshirildi. Ammo bu 
yetarli emas. 
O`qitish metodini takomillashtirish masalasi bundan ham muhimroq 
bo`lgan ikkinchi bosqichdir. Bu yo`nalishdagi izlanishlarning zarurligi, 
birinchidan, hozirgi zamon darsiga, o`qituvchilarning ilmiy metodik 

---

18 
tayyorgarligiga bo`lgan talablarning ortib borganligidan bo`lsa, ikkinchidan, 
so`nggi yillarda metodika erishgan yangiliklarni didaktik nuqtai nazardan 
o`qituvchilarning baholay olishiga bo`lgan talabning ortib borishidir. 
Keyingi yillarda maktab chizmachilik dasturining o`zgartirilishi bilan bir 
qatorda, o`quvchilarning aqliy faoliyatini rivojlantirish yo`llarini izlash sohasida 
ham tinimsiz ishlar olib borilmoqda. 
O`qitish 
metodlarini 
takomillashtirish 
va 
pedagogik 
jarayon 
samaradorligini oshirish, o`quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish, 
aniqlash bilan bog`liq. Bu vazifalarni to`g`ri tashkil etish, ularda grafikaviy 
faoliyatning maqsadi muvofiq usullarini tarkib toptirish muhim ahamiyatga ega. 
Bular, albatta, o`qituvchidan katta pedagogik mahorat talab qiladi. 
O`qituvchilarning pedagogik mahoratini ularning yangi ish shakllariga jalb qilish 
orqali, ta‟limning eng samarali metodik usullarini aniqlash va ularni amalda 
sinab ko`rish orqali oshirish mumkin. 
Chizmachilik dasturining asosiy o`quv vazifalaridan biri o`quvchilarning 
narsalar fazoviy xususiyatini tekislikda chizma va texnikaviy rasm tarzida aks 
ettirish bilan bog`liq bo`lgan grafikaviy faoliyatni o`stirishdan iborat. 
Chizmachilik fani umumta‟lim maktablarida 2000-yildan boshlab P.Odilov 
va A.Umronxo`jayevlar tоmonidan nashr qilingan dastur bo`yicha o`qitilib 
turibdi. Bungacha 1986-1987-o`quv yilidan boshlab chizmachilikni bir yil oldin 
7-sinfdan 
o`rganib 
boshlagan 
edilar. 
Keyin 
1993-yilda 
O`zbekiston 
Respublikasida ilmiy-metodika markazi tоmonidan ”Chizmachilik o`qitishni 
takomillashtirish kоnsepsiyasi” e‟lоn qilindi. 1995-yilda shu kоnsepsiyaga 
asosan chizmachilik fani “Texnikaviy grafika asoslari” deb yangidan nomlanib, 
shu nomda dastur va darslik chop qilinib o`quv jarayoniga kiritildi. Lekin ushbu 
darslik unga qo`yiladigan talablarga to`liq javob bermaganligi sababli hozirgi 
kunda u bilan bir qatorda umumta‟lim maktablarida A.Botvinnikov va boshqalar 
muallifligidagi “Chizmachilik” (1991-yil) darsligi ham o`qitilmoqda. 
2004-yilda 
P.Odilov, 
I.Rahmonov, 
N.Hurboyev, 
A.Bo`ribekovlar 
tomonidan lotin alifbosi asosida “Chizmachilik” darsligi tayyorlanib nashrdan 
chiqdi. 
Hozir amaldagi dastur va darsliklarda avvalgi hamma yutuqlar saqlanib 
qolingan va shu bilan bir qatorda o`quvchilar grafik tayyorgarligini orttirish 
uchun qator tadbirlar ko`zda tutilgan. Amaldagi dastur va darslikning prinsipial 
farqi o`quvchilar ijodkorligini rivojlantirishga qaratilganligida. 
Shunday qilib, o`quvchilar grafik faoliyatiga tayangan holda ularning 
ijodiy tafakkurini rivojlantirish birinchi o`ringa ko`tarilgan. 

---

19