Urganch axborot texnologiyalar texnikumi 04-21 axborot xavfsizligi guruhi talabasi Matyoqubov Sotiboldining fizika fanidan yozgan Mustaqil ishi

Elektrlangan jismlarning maydonlari
Biror kuchlar ta'siri yuz beradigan fazo sohasini o`sha kuchlar maydoni deyish mumkin. Fazo sohasida zaryadlangan jism va zarrachalarga kuch ta'siri yuz bersa, bunday soha elektr maydoni deb ataladi. Elektr maydoni zaryaddan ajralmas, u bilan birgalikda mavjud va uni o`rab olgan bo`ladi. Zaryadlarning yuqorida ko`rib o`tilgan o`zaro ta'siri (bir-biriga tortilishi, bir –biridan itarilishi) elektr maydoni kuchlari orqali yuz beradi.
Zaryad atrofida elektr maydoni har qanday muhitda, hatto vakuumda ham vujudga keladi.
Zaryadlangan har qanday jismning elektr maydoni ayrim elementar zaryadlarga (elektron va protonlarga) tegishli bo`lgan maydonlardan tashkil topadi.
Agar elektr maydoniga sinaladigan musbat zaryad joylashtirilsa, bu maydon kuchlari zaryadga ta'sir etib, uni ma'lum yo`nalishda ko`chirishga harakat qiladi.
Sinaladigan musbat zaryadning elektr maydon kuchlari ta'sirida ko`chish chizig`i kuch chizig`i deb ataladi. Elektr maydoni kuch chiziqlari bilan tasvirlanadi.
Tok manbalari (galvanik elementlar, quruq bateriyalar, akkumlyatorlar bilan tanishtirish)
a) Qalvanik elementlar.
Birinchi jins (qattiq) o`tkazgichlar va ikkinchi jins o`tkazgichlar (suyuq o`tkazgichlar)–elektrolitlar o`zgarmas tok manbalari bo`lgan galvanik elementlarda birgalikda ishlatiladi. Galvanik elementlar ishlab turgan vaqtda ularda ionlar harakat qiladi va elektrolitdan ajralayotgan element elektrodlarga o`tirib qoladi.
Eng sodda galvanik element bo`lib mis-rux element hisoblanadi (rasm). Sulfat kislotaning (H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>) suv (H<sub>2</sub>O)dagi mis (Cu) va rux (Zn) plastinkalar botirilgan. Bu plastinkalar elementning musbat va manfiy qutblari bo`lib xizmat qiladi.
Elementning zanjirini biror o`tkazgichga ulab bekitganda bu element ichida manfiy rux plastinkalaridan musbat mis platinkaga qarab, tashqi zanjirda esa mis plastinkadan rux plastinkaga qarab tok oqa boshlaydi. Tok ta'sirida element ichida zaryadlar aralasha boshlaydi: vodorod kationlari (N<sub>2</sub>) tok yo`nalishida, kislota qoldig`ining anionlari (SO<sub>4</sub>) esa teskari yo`nalishda harakat qiladi.