Урганч – 2020 маъруза мавзулари ва унинг ҳажми «Тасдиклайман» Кафeдра мудири

Лой-бетон қоплама лой (60–65%), қум ва шағал ёки майдаланган тош (40–35%) аралашмасидан тайёрланиб, сувни оқиш тезлиги 0,7–0,8 м/сек. бўлган канал ўзанига 10–15 см қалинликда ётқизилганда тупроқнинг сув ўтказувчанлиги кескин камаяди.
Бентонит-гил тупроқлар кўп миқдорда (ўз оғирлигидан 5 марта кўп) нам шимади ва кучли даражада шишиб (12–15 марта), ўзидан сув ўтказмай қўяди. Бентонит ўзанга 2,5–5 см қалинликда тўшалади ва унинг устига 15–30 см қалинликда шағалли тупроқ тортилади. Хоразм, Бухоро ва Далварзинда катта миқдорларда бентонит захиралари мавжуд.
Асфальт-бетон қопламалар. Битум (10%), бўр (5%), тошкўмир чиқиндиси (5%), шағал ва қум (80%) аралашмаси 150–160 ^oС ҳароратда қиздирилади ва камида 140 ^oС ҳароратда канал ўзанига 4–7 см қалинликда ётқизилади. Бундай қоплама сув сизилишини тўхтади ва 5–6 йил давомида хизмат қилади.
Бетон ва темир-бетон қопламалар. Ўзанга бундай қопламалар ётқизиш сув исрофини 7–20 марта камайтиради ва улар 15–20 йил хизмат қилади. Бундай қопламалар учун гидротехникада қўлланилувчи махсус бетондан фойдаланилади. Бетон қоплама 8–20 см, темир-бетон қоплама 5–8 см қалинликда бўлади. Бетон қопламалар жойнинг ўзида яхлит ҳолда ётқизилади. Темир-бетон плиталар йиғма ҳолида бўлиб, каналнинг тўғри қисмида ишлатилади, бурилиш жойлари эса яхлит бетон билан қопланади. Бундай тўшамали каналларда сувнинг оқиш тезлигини 3–5 м/сек. гача етказилишига йўл қўйилади. Сувнинг фильтрацияга сарфи 80–90% камаяди.
Полимер плёнкали қопламалар барча тупроқ шароитларида қўлланилади. Бунда 0,1–0,2 мм қалинликдаги плёнка (полиэтилен, поливинилхлорид, бризол, изол)лар 0,5 м³/сек. сарфга эга каналлар ўзанига тўшалганда унинг устига 20 см, катта сарфга эга каналларда эса 30 см қалинликда тупроқ тортилади.


НАЗОРАТ УЧУН САВОЛЛАР

1. 
   Суғориш тармоқларининг ҳисобий сув сарфини аниқлаш услубияти ҳақида нималарни биласиз?
   
2. 
   Суғориш тизимларининг фойдали иш коэффициенти ва уни ошириш тадбирлари нималардан иборат?
   
3. 
   Каналларнинг фойдали иш коэффициентини ҳисоблаш услубларини кўрсатинг.
   
4. 
   Суғориш каналларида сув исрофгарчилиги турларини кўрсатинг.
   
5. 
   Каналларида сув исрофгарчилигига қарши кураш тадбирларини кўрсатинг.