Uo‘K: 53(072) kbk

3.45. Instrumental xatolik–инструментальная погрешность - 
instrumental error - 
qo‘llanilayotgan o‘lchash vositasi xatoligiga bog‘liq 
bo‘lgan xatolik.
3.46. Komparator – компаратор – en comparator
- bir turdagi 
kattaliklarni solishtirish vositasi. 
3.47. 
Kuchlanish 
transformatori 
(K.t.)
 
– Трансформатор 
напряжения – Voltage transformer -
(
tortuvchi nimstansiya bo‘limiga 
qarang!
) 
3.48. Magnitoelektrik asbob– магнитоэлектрический прибор - 
magnetoelectric device -
qo‘zg‘aluvchan g‘altakli magnitoelektrik asboblar 
yuqori aniqlikka va sezgirlikka ega bo‘lganligi sababli juda keng tarqalgan 
bo‘lib, uning o‘lchash mexanizmi (3.12- rasm) 
doimiy magnit 
(1)
, uning qutb 
boshmoqlari 
(2), (3) orasiga ma’lum masofada joylashtirilgan 
ferromagnit 
silindrsimon o‘zak
(4), uni o‘rab turuvchi 
qo‘zg‘aluvchan g‘altak – ramka
(5), bir uchi ramkaga mahkamlangan 
spiral prujina
(6) hamda 
ko‘rsatkich
(7) 
dan tashkil topgan. 
Asbob zanjirga ulanganda ramkadan tok 
o‘tadi. Uning magnit maydoni bilan doimiy 
magnit maydoni o‘zaro ta’siri natijasida ramka 
aylantiruvchi va teskari ta’sir etuvchi 
momentlar tenglashguncha ma’lum burchakka 
buriladi. 
Aylantiruvchi moment quyidagi ifoda 
bilan aniqlanadi: 
𝑀
𝑎𝑦𝑙
= 2𝐵𝑟𝑙𝑤𝐼,
bu yerda: 
B
– ishchi havo tirqishidagi magnit induksiyasi; 
r
– aylanish o‘qiga nisbatan ramkaning radiusi; 
l
– ramkaning uzunligi; 
w
– ramkadagi 
chulg‘amning o‘ramlar soni;
 s
= 2 
rl
– ramka chulg‘amining aktiv yuzi. 
Magnitoelektrik asbobning statik xarakteristikasi 
𝛼 =
𝐵𝑠𝑤
𝑊
ga teng 
bo‘lib, bu yerda: – ramkaning burilish burchagi. Magnitoelektrik asboblar 
faqat o‘zgarmas tokda ishlaydi. Demak, asbob ko‘rsatkichi kerakli tomonga 
burilishi uchun uni zanjirga ulashda o‘lchanayotgan kattalik (tok, kuchlanish) 
3.12- rasm. 
Magnitoelektrik asbob 
o‘lchash mexanizmi. 

---

104
ning ishorasi (+, –) ga e’tibor berish kerak. Asbobning sezgirligi: 
𝑆 =
𝐵𝑠𝑤
𝑊
𝐼,
bunda burilish burchagiga bog‘liq emas, shuning uchun ham bunday 
asboblarning shkalasi tekis.
Magnitoelektrik asboblar o‘lchash aniqligi yuqori bo‘lgan asboblar 
turkumiga kiradi. Ular 0,1 aniqlik klassigacha yasalishi mumkin. Ishchi havo 
tirqishida magnit maydonining bir tekis taqsimlanganligi darajalash 
(graduirovka) xatoligini kamaytiradi. O‘zining magnit maydoni kuchli 
bo‘lganidan tashqi maydonlarning ta’siri sezilarsiz. Haroratning o‘zgarishi 
tufayli 
yuzaga 
keladigan 
xatolik 
maxsus 
sxemalar 
yordamida 
kompensatsiyalanishi mumkin. 
Magnitoelektrik asboblarning
afzalliklari
dan yana biri ularning yuqori 
sezgirligidir. Sezgirligi bo‘yicha ular boshqa asboblardan ustun turadi, misol 
uchun 0,1
 mkA
gacha to‘la og‘ishli magnitoelektrik mikroampermetr mavjud 
(M 95 rusumli, aniqlik klassi 1,0). Quvvat iste’moli juda kam, yuqori 
o‘lchash chegarasi 5 
A
bo‘lgan ampermetr 0,3 
Vt
ga yaqin quvvat iste’mol 
qiladi. 
Yuqorida qayd etilgan afzalliklarga ko‘ra, magnitoelektrik asboblar 
to‘g‘rilagich sxemalari bilan birga o‘zgaruvchan tok zanjirlarida ham 
ishlatiladi. 
Magnitoelektrik o‘lchash asboblarining 
kamchiliklari
ga: 
– konstruktiv 
tuzilishining nisbatan murakkabligi; narxining qimmatligi;– o‘ta yuklanishga 
chidamsizligi 
(odatda tok o‘tadigan prujinalar yoki teskari ta’sir etuvchi 
moment hosil qi-luvchi tortqilar kuyadi); 
– qo‘shimcha o‘zgartkichlarsiz 
o‘zgaruvchan tok zanjirlarida qo‘llab bo‘lmasligi 
kiradi. Magnitoelektrik 
asboblar ampermetrlar, voltmetrlar, ommetrlar va logometrlar sifatida 
ishlatiladi.