Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

5. Kiklad madaniyati. Kiklad Krit shimolining Egey den-

gizidagi ko‘pgina orollar majmuasidir. Ularni yunonlar «kiklad-

lar» ya’ni «aylana» deb atashgan. Kiklad orollarida qadimda kariy 

va leleglar yashaganlar. Ularga Krit orolidan ko‘chib kelganlar 

qo‘shilgan. Aholi uzumchilik va hunarmandchilik bilan shug‘ul-

langan. Kiklad orollari bilan Egey havzasidan chekkadagi o‘lka-

lar bilan dengiz savdosi alohida o‘rin tutadi. Kema egalari, hu-

narmandlar, savdogarlar orol ijtimoiy hayotida yetakchi o‘rinni 

egalladilar. Tadbirkor, uddaburon savdogar, boy hunarmand 

va kemasozlar dengiz savdosining tashkilotchilari edilar. Kiklad 

orollari aholisi katta-kichik, pishiq qilib qurilgan bir-ikki qavat-

li uylardan iborat shahar ko‘rinishidagi kichik manzilgohlarda 

yashaganlar. Kichik shaharchalar jamoa asosida xalq yig‘inlari 

orqali boshqarilgan deb taxmin qilinadi. Shaharchalar, odatda, 

dengiz qirg‘oqlarida, port yaqinida qurilgan. Port yaqinida may-

don bo‘lgan. Bu yerda bozor bo‘lib, savdo va boshqaruv ishlari 

muhokama qilingan. Kiklad orollarida mil.avv. XVI–XV asrlarda 

Knoss hukmronligi o‘rnatildi. Knossga qaramlik o‘lpon to‘lash 

bilan cheklanib, Kiklad o‘ziga xos madaniyatni saqlab qoladi. 

Ammo mil.avv. XV asr o‘rtalarida Fera orolida otilgan vulqon 

Kiklad orollari halokatiga sababchi bo‘ldi. Dengizda ko‘tarilgan 

ulkan sunami qirg‘oqdagi shaharlarni vayron qildi. Vulqon kuli 

inshootlarni olov ichiga soldi. Ko‘plab kishilar halok bo‘ldi. Vul-

qon otilgandan so‘ng to‘zib ketgan aholi va vayrona orolchalar 

Peloponnes va Bolqon Yunonistonining boshqa hududlaridan 

kelgan axeylar o‘ljasiga aylandi. Kiklad madaniyati uch yirik 

davrga bo‘linadi: 1. Qadimgi Kiklad davri (2700–2300-yillar). 2. 

O‘rta Kiklad davri (2300–1500-yillar). 3. So‘nggi Kiklad davri 

(1500–1100-yillar).

---

341

XIX asr oxiri XX asrdan Egey dengizi orollarida ham faol ar-

xeologik qazilma ishlar olib borildi. Ingliz arxeologlari Antikoros 

orolidan jez davri yodgorliklarini topdilar. Shundan so‘ng Me-

los, Seros, Spornos, Loros va Naksos orollarida ar xeologik qa-

zish ishlari olib borildi. 1932-yil yosh yunon arxeologi Spiridon 

Marinotos Minos orolining yirik porti Amnissni topdi. U ar-

xeologik ishlarda Strabonning «Geografiya» asaridan keng foy-

dalandi. 1967-yil arxeologlar Fera orolidan Akrotir shahrini to-

pishdi. U Egey Pompeyasi deb ataldi. Vulqon kullari ostidan 

vulqon otilishi oqibatida halok bo‘lgan shahar qoldiqlari to-

pildi. Qazishmalar natijasida tosh tashalgan ko‘chalar, katta 

inshootlar, uylarning ikkinchi va uchinchi qavatlari va ularga 

boradigan zinapoyalar saqlanib qolgan. Inshootlar devorlariga 

ajoyib tasvirlar tushirilgan: ko‘k rangli maymunlar, antilopa-

lar tasviri, ikki kurash tushayotgan bola, ularning birini qo‘lida 

maxsus qo‘lqop. Qizil, sariq va yashil rangdagi ot va mox o‘ti 

bosgan qoyalar, sariq poyalardagi qizil nilufarlar, ularning us-

tidan uchayotgan qaldirg‘ochlar. Boshqa tasvirda shaharning 

ko‘rinishi va ko‘p kemalar suzayotgan dengiz tasvirlanadi.

Kiklad madaniyati jez davri madaniyati bo‘lib, orollardan 

jezdan yasalgan mehnat qurollari, sopol buyumlar, zeb-ziynat-

lar topilgan. Rassomchilikda freska tasvir san’ati yuksak rivoj-

langan. Kiklad madaniyati yodgorliklarida Kichik Osiyoning 

ta’siri ko‘rinadi.