Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

ARABISTON YARIM OROLINING QADIMGI DAVLATLARI

1.  Arabiston  yarim  orolining  geografik  o‘rni,  iqlimi  va 

aholisi. 2. Qadimgi Arabiston tarixi manbalari va tarix-

shunosligi. 3. Shimoliy Arabiston. 4. Janubiy Arabistonning 

qadimgi davlatlari. 5. Janubiy Arabistonning ijtimoiy-siyo-

siy hayoti. 6. Qadimgi Arabiston madaniyati.

1.  Arabiston  yarim  orolining  geografik  o‘rni,  iqlimi  va 

aholisi. Arabiston Osiyodagi eng katta yarim orol bo‘lib, 3 mln. 

kv. km. hududni egalladi. Uni g‘arbda Qizil dengiz, sharqda 

Fors va Ommon qo‘ltiqlari suvi, janubda Adan qo‘ltig‘i va Ara-

biston dengizi yuvadi. Arabistonning bepoyon yerlari asosan 

sahrolardan iborat. Daryolar juda kam. Arabiston yarim oroli 

tabiiy boyliklarga boy. Qadimgi Sharqda o‘zining ziravorlari va 

xushbo‘y moylari bilan mashhur edi. Ziravor va xushbo‘y moy-

lardan qadimda kosmetika va parfyumeriya, tibbiyot, diniy ma-

rosimlarni bajarishda foydalanilar edi. Arabistonni o‘rab tur-

gan dengizlardan qadimdan marvarid, qizil va qora marjonlar 

olingan. Yarim orolda oltin, temir, qalay, mis va surma kabi 

xomashyolar va tuz konlari mavjud bo‘lgan. Janubiy-g‘arb va 

janubiy-sharqda qadimda oq marmar, oniks, alebastr; qimmat-

baho toshlar: zumrad, berulliy, feruza bor edi.

Arabiston yarim orolining mil.avv. IV–III ming yilliklardagi 

aholisi to‘g‘risida aniq ma’lumotlar yo‘q. Shumer hujjatlari-

da Magan va Meluxxa (ba’zi tadqiqotchilar, Magan Arabiston 

yarim orolining sharqi deb taxmin qiladilar) mamlakatlari 

to‘g‘risida eslatib o‘tiladi. Arabiston yarim orolining janubiy 

qismidan ilk paleolit olduvay qu rollariga o‘xshash qurollar 

topildi. Bu topilmalar Janubiy Arabiston Sharqiy Afrikadan 

boshlangan odamlarning tarqalish yo‘llaridan biri bo‘lgani-

dan guvohlik beradi. 

Qadimda Arabiston yarim oroli sersuv daryo vodiylari, boy 

flora  va  faunaga  ega  bo‘lgan.  Mil.avv.  VIII–VII  ming  yilliklar-

dan boshlab yarim orolning qariyb butun hududida qurg‘oqchil 

iqlimning mutlaq hukmronligi boshlanadi. Odamlar Arabiston-

ni tashlab ketadilar. Faqat uning chekka janubida va sharqida 

bir-biri bilan zaif aloqada bo‘lgan alohida suvli voqiylar saqlanib 

qoldi. Mil.avv. VII ming yillikdan odamlar yashashi uchun qulay 

---

172

iqlim faqat yarim orolning sharqiy qirg‘oq qismi (Qatar), keyin 

mil.avv. VII–VI ming yilliklarda Markaziy va Janubiy Arabiston 

(Rub-el-Xalilning janubiy-sharqiy qismi, Shimoliy Yaman, Xad-

ramaut)da vujudga kelib, bu hududlarga odamlar kelib o‘rna-

sha boshladilar. Arabistonning sharqiy qirg‘og‘i bo‘ylab mil.

avv. V ming yillikdan El-Ubayd madaniyati, keyin Jamdat-Nasr 

madaniyati odamlari joylashdilar. Sharqiy Arabiston mil.avv. III 

ming yillikda, ayniqsa, Magan (Omon) Janubiy Mesopotamiya, 

Baxrayn va Shimoliy-G‘arbiy Hindiston bilan dengiz savdosiga 

kirishdi.

Arabiston yarim oroli orqali qadimda xalqaro savdo yo‘llari 

o‘tgan. Bosh savdo yo‘li «Xushbo‘y moy yo‘li» deb atalgan. Ara-

bistonning janubiy-sharqi ikki yo‘nalish bilan Sharqiy O‘rtayer 

dengizi qirg‘og‘iga borgan: biri G‘azo va Ashdod, boshqasi Tir va 

Damashqqa yo‘nalgan. Yana bir savdo yo‘li Janubiy Arabiston-

dan Janubiy Mesopotamiyaga boradi. Bundan tashqari, Ara-

biston qadimda Qizil dengiz va Fors qo‘ltig‘i dengiz yo‘li orqali 

Sharqiy Afrika va Hindiston bilan savdo aloqalarini o‘rnatdi.

Mil.avv. II ming yillikda Arabiston yarim orolining janu-

biy-g‘arbida somiy tillarining janubiy arab shevasida so‘zlasha-

digan Saba, Mina va Kataban qabila ittifoqlari vujudga keldi. 

Arabistonning shimoliy-g‘arbiy qismida mil.avv. II ming yillikda 

midianit qabilalari yashagan.