|
5. Isroil-Yahudiya davlatlari. Falastinda isroil qabilalari
Misrdan kelib o‘rnashdilar. Mil.avv. XIII asrda 12 yahudiy qa-
bilalari Falastinga bostirib kirib, mahalliy Xanaan shahar-dav-
latlarini bo‘ysundir dilar. «Yahudiy» so‘zi etimologik jihatdan
«daryo ortidagi aholi» degan ma’noni bildiradi. Saylab qo‘yiladi-
gan yo‘lboshchi – shofetlar («qozi») oliy kohin vazifasini bajarib,
qabilaning ko‘ngilli qo‘shinlariga boshchilik qilganlar. Tinchlik
vaqtida esa ajrim ishlari bilan shug‘ullanganlar. Mil.avv. XI asr-
ning oxirida yahudiy jamiyatida ibtidoiy jamoa tuzumidan sin-
fiy jamiyatga o‘tish yuz berdi. Saylab qo‘yiladigan yo‘lboshchi-
lar o‘rniga merosiy podsho hokimiyati shakllandi. Mil.avv. XII
166
asrda Falastin hududida kelgindi ko‘chmanchi isroil qabilalari
va mahalliy xanaanlar birlashib, 12 qabila ittifoqini shakllan-
tirdilar.
Mil.avv. XI asr boshlarida Falastinda temir qurollar ishlab
chiqarishda yetakchi bo‘lgan filistimlar hukmronligi o‘rnatilgan
edi. Isroil qabilalari filistimlarga qarshilik ko‘rsata olmadi. Filis-
timlar bilan bo‘lgan janglar davomida podsho qilib Saul say-
landi. U podsho hokimiyatini mustahkamlab, birinchi merosiy
podsho bo‘ldi. Saul filistimlar bilan bir necha g‘olibona urushlar
olib bordi. Lekin navbatdagi urushda mag‘lub bo‘lgani uchun
o‘zini o‘ldirdi. Mil.avv. 1000-yillar atrofida Saulning oddiy jang-
chisi bo‘lgan Dovud Isroil podshosi bo‘ldi. Dovud markazlash-
gan harbiy-byurokratik davlat tuzishga harakat qildi. Dovud
(1010–970-yillar) podsholigi davrida markazlashgan davlat tuz-
ildi. Bosib olingan Quddus yangi davlatning poytaxtiga aylandi.
Mamlakatni boshqarish uchun markaziy davlat organlari tuzil-
di. Podsho kritlik va filistimlardan o‘ziga sodiq yollanma qo‘shin
tuzadi. Dovud faol tashqi siyosat olib bordi. U filistimlar bilan
sulh tuzdi. Iordan daryosi ortidagi yerlar, filistimlar va Janu-
biy Suriya oromiylarini bo‘ysundirib, davlat chegarasini Aqab
qo‘ltig‘igacha kengaytirdi.
Dovudning taxtini uning kichik o‘g‘li Sulaymon (mil.avv.
970–930-yillar atrofida) egalladi. Sulaymon davrida qurilish
ishlari keng yo‘lga qo‘yildi, shuningdek, Quddusda bosh xudo
Yaxva sharafiga ibodatxona qurildi. Davlat hududi 12 okrugga
bo‘lindi. Ularning har biri yilda bir oy podsho saroyiga oziq-
ovqat yetkazish majburiyatini oldi. Mehnat majburiyati joriy
qilindi. Rivoyatlarga ko‘ra, Sulaymon dono va adolatli podsho
deb ta’riflanadi. Haqiqatda esa, Sulaymon hokimiyatparast
hukmdor bo‘lib, aholiga ko‘plab soliq va majburiyatlarni yukla-
di. Boshqa xalqlarga nisbatan shafqatsiz siyosat olib bordi.
Sulaymon podsholigining so‘nggi yillarida shimolda Damashq
podsholigi kuchaydi. Sulaymonning shafqatsiz siyosatidan
norozi bo‘lgan o‘n
shimoliy yahudiy qabilalari ajralib chiqib,
mustaqil Isroil podsholigini tashkil qildilar. Uning poytaxti
yangi qurilgan Samariya shahri bo‘ldi. Dovud sulolasi hukm-
dor bo‘lgan Quddus podsholigi uning bosh qabilasi nomi bilan
Yahudiya davlati deb ataldi. Ikkala podsholik ham bir-biri bi-
lan dushmanlik munosabatida bo‘lib, vaqti-vaqti bilan konfed-
eratsiya tashkil qildilar. Yahudiyaning parchalanganidan foy-
167
dalangan Misr fir’avni Sheshonk I mil.avv. 926-yilda Falastinga
yu rish qilib, Yahudiya va Isroilni bosib oldi.
Mil.avv. VIII asr o‘rtalaridan VI asrgacha Sharqiy O‘rtayer den-
gizi havzasiga Old Osiyodagi siyosiy vaziyat katta ta’sir o‘tkaz-
di. Mil.avv. VIII asr o‘rtalarida Osuriya (mil.avv. 732–722-yil-
lar) Damashq va Isroil davlatlarini tor-mor qildi. Tir-Sidon
podsholigining katta qismi Osuriya tomonidan bosib olinib,
tobe hududga aylantirildi. Finikiyaliklar Osuriya zulmiga qar-
shi kuchli qarshilik ko‘rsatdilar. Yuz yil davomida Tir shahri
5 marta Osuriya tobeligidan qutulishga harakat qildi. Mil.avv.
701-yilda osur podshosi Sinaxxerib Tirning ikkinchi qarshiligi-
ni bostirishi natijasida Tir shahri o‘ta zaiflashib qoldi. Finikiya-
da yetakchi mavqeni egallagan Tir shahri boshqa shaharlardan
butunlay ajratib tashlandi. Natijada Tir-Sidon podsholigi den-
gizorti hududlari bilan tugatildi. Osuriyaning g‘arbiy qismiga
skiflarning hujumi Sharqiy O‘rtayer dengizi qirg‘og‘ida Osuriya
hukmronligiga chek qo‘ydi.
Yahudiya podshosi Iosiya (mil.avv. 640–609-yillar) Osuriya
hukm ronligiga chek qo‘ydi. U davlat mustaqilligini tiklab, pod-
sholar – Dovud va Sulaymon davridagi davlat chegaralarini tikla-
di. Misr esa Frot daryosigacha bo‘lgan yerlarni bosib olib, mil.avv.
616-yilda bobilliklarga qarshi Mesopotamiyada osuriyaliklarga
yordamga keldi. Bu vaqtda Tir shahri yana vaqtinchalik butun
Finikiyada yetakchi davlatga aylandi. Iosiya davrida Yahudiyada
yakka xudolik harakati boshlanadi. Yaxva yagona xudo deb e’lon
qilindi.
Osuriyaning halokatidan keyin Sharqiy O‘rtayer dengizi
Misr va Bobil o‘rtasidagi raqobat maydoniga aylandi. Mil.avv.
609-yilda fir’avn Nexo II Megiddo yonidagi jangda Iosiy qo‘shin-
larini yengib, natijada Yahudiya Misrga tobe bo‘ldi. Misr va
Bobil o‘rtasidagi raqobat oxir-oqibatda mil.avv. 587-yilda Ya-
hudiyaning halokati, yahudiy
larning Mesopotamiyaga asir
qilib olib ketilishi, butun Sharqiy O‘rtayer dengizining Bo-
bilga tobe bo‘lishi bilan yakunlandi. Mil.avv. 539-yilda Ah-
moniylar tomonidan Bobilning bosib olinishi bilan bu hudud-
da forslar hukmronligi o‘rnatildi. Ahmoniylar Quddus va
uning atrofidagi hududlarga cheklangan muxtoriyatlar berdilar.
Mil.avv. I ming yillikda Falastinda Filistim, Yahudiya va Isroil
davlatlari vujudga kelishi natijasida jamiyatning ijtimoiy-iqti-
sodiy ha yotida turli o‘zgarishlar ro‘y berdi. Savdo-hunarmand-
chilik, dehqonchilik rivoj topdi. Tashqi savdo kuchayib, ortiq-
168
cha g‘alla va boshqa mahsulotlar Tir shahriga sotildi. Yerga xu-
susiy mulkchlik paydo bo‘ldi. Jamiyatning ijtimoiy qatlam va
guruhlari shakllandi.
Mil.avv. VIII–VI asrlarda Falastinda quyidagi 4 toifa mavjud
edi:
1. Dunyoviy zodagonlar, diniy zodagonlar (kohinlar, payg‘am-
barlar).
2. Yerli xalq (erkin aholining asosiy qismi).
3. Begona yurtliklar (kelgindi va ko‘chib kelganlar).
4. Qullar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
