Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

4. Janubiy Arabistonning qadimgi davlatlari. Arabiston 

yarim oroli janubi va janubiy-g‘arbida (hozirgi Yaman Arab 

Res publikasi va Yaman Arab Demokratik Respublikalari hudu-

di) mil.avv. X–IX asrlarda bir necha davlatlar vujudga keldi. 

Janubiy Arabistonning chekka shimolida bosh shaharlari Isil 

va Karnava bo‘lgan Main davlati tashkil topdi. Maindan janub-

roqda markazi Marib shahri bo‘lgan Saba, undan janubroq-

da poytaxti Timna bo‘lgan Kataban, Katabandan janubroqda  

Ausan davlati, sharqroqda markazi Shabva bo‘lgan Xadramaut 

davlatlari bor edi. 

 Qadimgi Yaman davlatlari mil.avv. IX–VIII asrlarda shakl-

lana boshladi. Mil. avv. VI–V asrlarda Main, Kataban, Saba va 

Xadra maut davlatlari o‘rtasida yetakchilik uchun kurash bosh-

landi. Saba, Kataban va Xadramaut dastlab Ausanga qarshi bir-

lashib kurash boshladilar. Natijada Ausan Katabanga qo‘shib 

olinadi. Main davlati Kataban va Sabaning tazyiqiga zo‘rg‘a bar-

dosh  beradi.  Mil.avv.  III–I  asrlarda  zaiflashib  qolgan  Kataban 

Arabistondagi eng kuchli davlatlar Saba va Xadra maut tomoni-

dan bo‘lib olindi. Mil. avv II asrda eng qudratli davlat Saba pod-

sholigi bo‘lgan. Saba gullab-yashnagan davrida uning hududi 

Qizil dengizdan Xadramautgacha, Markaziy Arabistondan Hind 

---

175

okeanigacha cho‘ziladi. Bu davlat Yaqin Sharq bilan yaqin alo-

qalarni o‘rnatdi.

Mil.avv. II asr oxirida shu vaqtgacha Kataban tarkibidagi, 

poytaxti Zafar bo‘lgan yangi Ximyarit davlati yetakchi o‘ringa 

chiqdi. Milodiy IV asr boshlarida Ximyarit davlati butun Janu-

biy Arabistonga o‘z hukmronligini o‘rnatdi. Ximyarit davlati 

davrida Janubiy Arabiston va Efiopiya o‘rtasida urush va tinch-

lik munosabatlari hukm surdi.

 Mil.avv. I ming yillik o‘rtalaridan milodiy I ming yillik o‘rta-

larigacha Arabiston Yunoniston, Ptolomeylar Misri va Rim im-

periyasi bilan juda samarali savdo aloqalarini olib bordi. Bu 

aloqalar hududda savdo-hunarmandchilikning rivojlanishiga 

ijobiy ta’sir qildi. Ko‘chmanchi chorvadorlar savdo yo‘llarini 

qo‘riqlashda faol ishtirok etdilar.

Janubiy Arabiston davlatlari iqtisodiyoti birinchi navbatda, 

sun’iy sug‘orishga asoslangan dehqonchilik va ko‘chmanchi 

chorvachilik bilan belgilanadi. Saba davlati hududidagi Marib 

to‘g‘oni (uzunligi 600 metr, balandligi 15 metr) mil. avv VII asr-

da qurildi va XIII asr davomida hududning sug‘orma dehqon-

chiligida suv ta’minotini amalga oshirishda yetakchi o‘rin tutdi. 

G‘alla, poliz ekinlari, xurmo o‘stirildi. Yirik va mayda chorva 

mollari va tuya boqildi. Hunarmandchilik sohalaridan toshga 

ishlov berish, qurilish ishlari, metallarni qayta ishlash, kulol-

chilik, to‘quvchilik va teriga ishlov berish yuqori darajada rivoj-

lanadi.

Mil.avv. I ming yillikda Janubiy Arabiston iqtisodiyoti in-

qirozga uchrashiga bir necha omillar sabab bo‘ldi. Ulardan 

biri yunonlar, misrliklar va forslarning Arabistonni chetlab 

o‘tib, bevosita Hindiston bilan aloqa o‘rnatishlari edi.

 Endilik-

da quruqlikdagi xavfli savdo yo‘lidan ko‘ra, xavfsizroq bo‘lgan 

dengiz yo‘li yetakchi o‘rinni egalladi. Inqirozga sabab bo‘lgan 

ikkinchi omil mavjud sun’iy sug‘orish tizimlarining yemirilishi, 

iqlimning o‘zgarishi bilan hosildor yerlarning sahroga aylanishi 

edi. Bundan tashqari, ichki va tashqi urushlar Janubiy Arabis-

ton davlatlarining iqtisodiga katta zarar yetkazdi.