Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

2. Karfagen – G‘arbiy O‘rtayer dengizidagi Finikiya kolo-

niya larining  markazi. Mil.avv. VII asrdan boshlab Karfagen 

tarixida ikki yuz yilga yaqin davom etgan yangi davr boshlan-

di. Bu davrda Kar fagen shahri G‘arbiy O‘rtayer dengizidagi 

Finikiyaning boshqa koloniyalari markaziga aylandi. Finikiya 

kolo niyalari ichida Karfagen yetakchi bo‘lishining bir qancha 

sabab lari bor edi:

1. Finikiyaning Osuriya va Eronga qaram bo‘lishi natijasida 

metropoliya bilan siyosiy aloqalarning zaiflashuvi.

2. Yunonlarning Janubiy Italiya va G‘arbiy O‘rtayer dengizini 

faol kolonizatsiya qilishi tufayli ularning foydali xalqaro savdo 

va dengiz yo‘llarida hukmron bo‘lish xavfi. 

3. G‘arbiy O‘rtayer dengizidagi Finikiya koloniyalarining ich-

ki taraqqiyotini ma’lum darajada muvofiqlashtirish (koordinat-

siya) va hamkorlikni kuchaytirish ehtiyoji.

---

180

Mil.avv. VII asr o‘rtalarida Karfagen Shimoliy Afrikadagi rivoj-

langan hunarmandchilik markazi, Markaziy O‘rtayer dengizi-

ning ko‘p havzalarini savdo munosabatlari bilan bog‘lagan eng 

yirik Finikiya koloniyasiga aylandi. Shahar hududi va aholi-

si tez o‘sib ketdi. Karfagenning qulay tabiiy gavani kemalarga 

mo‘ljallangan sun’iy gavan qurish hisobiga kengaydi. 

Karfagen shahar-davlat doirasidan chiqib, G‘arbiy O‘rtayer 

dengizi havzasining katta davlatiga aylandi va faol tashqi siyo-

sat olib bordi. U G‘arbiy O‘rtayer dengizining boshqa qismlarida 

o‘z koloniyalarini barpo qila boshladi. Shu bilan birga, bu yerda 

mavjud bo‘lgan Finikiya koloniyalari ustidan o‘z rahnamoligini 

o‘rnatdi. Karfagenning Afrikadan tashqaridagi birinchi koloni-

yasi Ispaniya yaqinidagi Pitius orollaridagi Ebes (mil.avv. VII 

asr o‘rtalari) bo‘ldi. Ebesni tayanch nuqta qilgan holda Karfa-

gen Ispaniyaga kirishga yo‘l bermayotgan Finikiya koloniyasi 

Gadesni tor-mor qilib, mil.avv. VII–VI asrlarda Pireney yarim 

oroli janubiga o‘rnashdi. Yunonlar Karfagenni Ispa niya sharqiy 

qirg‘og‘ida o‘rnashib qolishiga yo‘l bermadilar. Karfagen Sitsi-

liyada faol harakat qilib, orol g‘arbidagi Finikiya koloniyalari-

ni o‘z nazorati ostiga oldi. Karfagen mil.avv. VI asr o‘rtalariga 

kelib, Ispaniyadagi mulklari bilan Janubiy Sitsiliyaning g‘ar-

bi, Pitius orollari va Shimoliy Afrikagacha cho‘zilib ketgan yirik 

davlat birlashmasi markaziga aylandi. 

Karfagen mil.avv. VI asr oxirida Yaqin Sharqda o‘zgargan 

xalqaro ahvoldan yaxshi foydalandi. Bu vaqtda Old Osiyoda 

o‘tmishda qudratli bo‘lgan Osuriya, Misr kabi davlatlar zaif-

lashib qoldi. Yangi qudratli davlat Ahmoniylar Eroni butun 

Old Osiyoda va Shimoliy Afrikada o‘z ta’sirini o‘tkaza boshla-

di. Karfagen Ahmoniylar Eroni bilan aloqa o‘rnatdi. Bu aloqa 

Karfagen uchun noqulay bo‘lsa-da, lekin Karfagen Sitsiliya 

va uning janubiy qismini, Janubiy Italiya, Korsika va Sardi-

niyani yunon shaharlariga qaram bo‘lishiga qarshi faol siyosat 

olib borish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Mil.avv. VI asr o‘rtalarida 

Karfagen Markaziy Italiyadagi etrusklar bilan do‘stona shart-

noma tuzdi. Mil.avv. 535-yilda Karfagen–etrusklarning birlash-

gan  floti  Korsika  yonidagi  Alali  jangida  yunon  flotini  yanchib 

tashladilar. Karfagen Sardiniya janubini egallashga muvaffaq 

bo‘ldi. Natijada yunonlarning Ispaniyaga ta’siri kamaydi. Mil.

avv. V asrda Bolqon yarim orolida yunon shahar-davlatlari-

ning zaiflashuvi natijasida Kichik Osiyoning g‘arbidagi barcha 

---

181

yunon shahar-davlatlari Ahmoniylar Eroni ta’siri ostiga tushib 

qoldi. Ahmoniylar Yevropa tomon yurish qilib, Bolqon yarim 

oroliga ham bostirib kirdi. Mil.avv. V asrda Eronning Yuno-

nistonga bostirib kirishidan foydalangan Karfagen qulay payt 

poylab, Sitsiliyadagi yunon shaharlariga hujum qildi. Hujum 

muvaffaqiyatsiz chiqdi. Oqibatda Karfagen Sitsiliyaning g‘arbi-

da o‘zining bir necha shaharlarini zo‘rg‘a saqlab qoldi.