Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

 

2. Huquq. Rim huquqi antik sivilizatsiyaning eng katta yu-

tuqlaridan bo‘lib, asrdan-asrga yuridik tafakkurning klassik 

namunasi bo‘ldi. Rim huquqining manbalarini odatdagi 

huquq, senat qabul qiladigan qonunlar, magistratlarning 

ediktlari va yuristlarning faoliyati tashkil qilar edi. Rim ta-

rixida huquqiy normalarni kodifikatsiya qilish natijasida XII 

qonunlar jadvali yaratildi.

 Mil.avv. 366-yilda xususiy kishi-

lar o‘rtasidagi huquqiy qarama-qarshiliklarni tartibga solish 

uchun Rimda shahar pretori lavozimi joriy etildi. Pretorlar-

ning yuridik amaliyotidan fuqarolik prosessual

 huquqi paydo 

bo‘ldi. Kvent Musey Stsevola (mil.avv. 159–83-yillar) o‘zining 

---

576

«Sivil huquqi» asarida O‘n ikki jadval qonunlarini sharhlash 

bilan birga vasiyatlardan boshlanib, jarayon bilan tugaydigan 

rim huquqining to‘la tizimini yaratdi. Mashhur huquqshunos 

Kvent Servidey Stsevola mil. II asr oxiri – III asr boshlarida 40 

ta kitobdan iborat «Digest», 6 kitobdan iborat «Javoblar», 20 ki-

tobdan tashkil topgan «Savollar» tuzdi. 

I–III asrlar Rim huquqi tarixi davrida klassik davr hisobla-

nadi. Rim imperiyasida 212-yilgacha huquq va sud amali-

yotining ikki shakli: kvirit (Rim) huquqi va xalqlar huquqi 

mavjud edi. Bundan tashqari, ba’zi provinsiyalarda mahalliy 

huquqiy tizimlar va Rim noiblarining ediktlari amal qilar edi. 

Imperator Adrianning abadiy ediktini e’lon qilinishi imperiya 

hududida yagona huquqiy kenglikni yaratish yo‘lidagi muhim 

qadam bo‘ldi. II asrning ikkinchi yarmida Gay 4 jilddan ibo-

rat huquq darsligi (institutsiyalar) to‘plamini tayyorladi. II asr 

oxiri III asrning boshlarida mashhur huquqshunoslar Emiliy 

Papian, Domisiy Ulpian va Yuliy Pavel faoliyat ko‘rsatdilar. 

429–438-yillar imperator Feodosiy II buyrug‘i bilan «Feodosiy 

kodeksi» nomi bilan imperator qonunlari to‘plami tayyorlan-

di. 529-yilda «Yustinian kodeksi», 533-yilda «Digetslar» – Rim 

huquqshunoslarining asarlaridan olingan ma’lumotlar to‘pla-

mi 50 jildda e’lon qilindi.