Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

RIM RESPUBLIKASIDA IJTIMOIY-SIYOSIY KURASH

1. Sitsiliyadagi qullar qo‘zg‘oloni. 2. Agrar masala. 3. Rim 

respublikasining tashqi siyosati. 4. Rimda siyosiy kurash-

ning keskinlashuvi.

1. Sitsiliyadagi qullar qo‘zg‘oloni. Rimning istilochilik 

urushlari natijasida mil.avv. II asrda Italiya va Sitsiliyada 

qullarning soni keskin o‘sdi. Qul asosiy ishlab chiqaruvchi-

ga aylandi. Yirik quldorlik xo‘jaliklari – latifundiyalar, o‘rta 

quldorlik xo‘jaliklari –  villalarda yuzlab, minglab qullar ishladi. 

Qulchilik manbalari urushlar, provinsiyalarda qarzi uchun qul 

qilish, dengiz qaroqchiligi va qullarning tabiiy ko‘payishi edi. 

Rim huquqi qullarni buyum (jez), «so‘zlaydigan qurol» (inshtru-

mentum vocale) deb hisoblar edi. Xo‘jayinning mulki sifatida 

qul huquqsiz edi. Xo‘jayin uni jazolashi, o‘ldirishi mumkin edi.

Qullarning shafqatsiz ezilishi va xo‘rlanishi ularni tez-tez 

qo‘zg‘olon ko‘tarishiga sabab bo‘ldi. Qullar mil.avv. 196 – 95-yil-

larda Etruriyada, mil.avv. 185-yilda Apuliyada qo‘zg‘olon ko‘tar-

dilar. Rim jamiyati va davlati asoslarini titratgan ana shunday 

qo‘zg‘olonlardan biri mil.avv. 138 –132-yillarda Sitsiliyadagi qul 

Evnoy boshchiligidagi qullar qo‘zg‘oloni edi. Qo‘zg‘olon rahbari 

Evnoy «Antiox» nomini olib, yangi Suriya davlati tuzilganini 

e’lon qildi. Davlatni boshqarish uchun kengash va xalq yig‘ini 

tashkil etilib, Enna shahri davlat markazi bo‘ldi.

Qo‘zg‘olonga Sitsiliyaning janubiy-g‘arbidagi qullar ham 

qo‘shildi. Bu yerda qo‘zg‘olonchilarga kilikiyalik qul Kleon bosh-

chilik qildi. Tezda Evnoy va Kleon birlashib, Rim qo‘shinlarini 

yanchib tashladilar. Kleon «podsho Antiox»ning strategi lavozi-

mini oldi. Rimliklar juda katta qiyinchiliklar bilan qo‘zg‘olonni 

mil.avv. 132-yilda bostira oldilar. Mil.avv. 104-yilda Sitsiliyada 

qul Salviy (Trifon) boshchiligida yana qullar qo‘zg‘oloni ko‘taril-

di.  Lilibey  shahari  yaqinida  qul  Afiniodn  boshchiligida  qullar 

qo‘zg‘olonining ikkinchi o‘chog‘i paydo bo‘ldi. Qo‘zg‘olonchi qul-

lar birlashib, rim armiyasiga qarshi bir necha bor zarba berdi. 

Faqat mil.avv. 101-yilda konsul Manliy Akviliy bu qo‘zg‘olonni 

zo‘rg‘a bostirdi. 

Sitsiliyadagi qullar qo‘zg‘oloni bilan bir vaqtda Pireney yarim 

orolida iber qabilalari Rim hukmronligiga qarshi urush olib 

---

512

bordilar. Viriat

  boshchiligida luzitan qabilalari qo‘zg‘oloni-

ning bostirilishi yarim orolni to‘la tinchlantirishga olib kelma-

di. Ispa niyaning shimoliy-sharqiy qismidagi iber va kel’t-iber 

qabi lalari rimliklarni haydab chiqarishga qat’iy ahd qildilar. Bu 

harakatning tayanch markazi Numansiya shahri edi. Luzitan-

lar qo‘zg‘oloni bostirilganidan so‘ng, Viriat o‘ldirilib, rimliklar 

katta kuch bilan iber qabilalarining uyushgan ittifoqining qar-

shiligini bostirishga kirishdilar. Besh yil davomida Rim qo‘shini 

qo‘zg‘olonni bostira olmadi. Ochko‘z, qobiliyatsiz harbiy bosh-

liqlar davlat manfaatlaridan ko‘ra, talonchilikni afzal ko‘rdilar. 

Ular o‘zlarining ochko‘zligi bilan ittifoqchi bo‘lgan qabila va ma-

halliy aholining qahr-g‘azabini qo‘zg‘atdilar. Mil.avv. 137-yil-

da Rim qo‘shini qurshovga tushib qoldi. Faqat kvestor Tiberiy 

Semproniy Grakxning harbiy san’ati tufayli Rim qo‘shini qirib 

tashlanmadi. Kvestor iberlarning talabi bilan Rimliklarni Ispa-

niyadan olib chiqib ketishga va’da berdi. Ammo senat Tiberiy 

tuzgan shartnomani tasdiqlamadi va urushni davom ettirish-

ga qaror qildi. Ispaniyaga eng yaxshi Rim harbiy boshliqlari 

yuborildi va 15 oy davomida qo‘zg‘olonchilar bilan olib borilgan 

urush rimliklarning g‘alabasi bilan tugadi.