Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

Yozuvlar. Yunon tarixini o‘rganishda yozuvlar muhim ahami-

yat kasb etadi. Asosan, XIX asrning 70-yillaridan papirus topil-

malarini o‘rganish natijasida yangi «papirologiya» faniga asos 

solindi. Yunon jamiyatiga papirusning kirib kelishi Misr tarixi 

bilan uzviy bog‘liqdir. Qadimgi mashhur yunon lirik shoirlari 

Alkey, Sapfo, Korin, Pindar, Vakximida va mashhur fojiana-

---

326

vislar Sofokl, Esxil, Evripid hamda mashhur hajviy asarlar mu-

allifi Menandrlar o‘z asarlarini papirusga yozishgan. Papirusga 

ko‘chirilgan eng yirik asar Arastuning «Afina politiyasi» asaridir. 

Keyinchalik qog‘oz paydo bo‘lgach, papiruslar o‘z ahamiyatini 

yo‘qotgan. Ularni faqat hukmdor saroyidagi arxivlardan topish 

mumkin.

Kritdan eng qadimgi A chiziqli yozuv topilgan. Keyinchalik 

yunonlar bu yozuvni o‘z tillariga moslashtirganlar (B chiziq-

li yozuv). Bu yozuvni 1953-yilda ingliz olimlari M.Ventris va 

J.Chedvik o‘qidi. Matnlar xo‘jalik hisobotlaridan iborat. Mil.

avv. VIII asrda yunonlar finikiya yozuvini o‘zlashtirib, 24 belgi 

alfavitli yozuvni yaratdilar. Mil.avv. VIII asrdagi qadimgi yunon 

yozuvi yodgorliklari Afina, Itaka va Liginadan, mil.avv. VII asrga 

tegishli yozuvlar Fera, Melos orollari va Egey dengizining janu-

biy qismidan topilgan. Yunonlarning to‘liq shakllangan klassik 

alfaviti mil.avv. 403-yilga kelib 24 harfda (17 unli, 7 undosh 

harf) shakllanib bo‘ldi. Keyinchalik Vizantiya ham shu yozuv-

dan foydalandi.

Memuar asarlar. Polislarning yemirilishigacha yunonlar tarix 

va adabiyotga oid asarlarni ko‘pincha memuar shaklda yozish-

gan. Mil.avv. IV asrdagi eng yirik memuar asar Ksenofontga 

tegishli. U asosan harbiy sohaga oid ma’lumotlarni beradi. El-

linizm davrida memuar va tarjimayi hol ko‘rinishidagi asarlar 

yozish odat tusiga kirdi. Ellin davri siyosatchilaridan Pirra va 

Arata eng yirik tarixiy asarlar muallifi hisoblanadilar. Ular «Axey 

ittifoqi» to‘g‘risida keng ma’lumotlarni yozib qoldirishgan.

Xatlar. Antik jamiyatda xatlar muhim o‘rin tutgan. Ular ikki 

xil shaklda yozilgan: ochiq va yopiq. Platon, Isokrat va Sallyus-

tiylar  yozgan  ochiq  xatlarida  falsafiy  muammolar  haqida  fikr 

yuritilgan. Yopiq xatlar davlat ahamiyatiga molik xatlar bo‘lib, 

maxsus kishilar nomidan yozilgan. Ularda asosan siyosiy va 

maxfiy ma’lumotlar yozilgan.