Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

5. Mon-Kxmer davlatlari. Milodiy asr boshlarida Hindi-Xitoy 

va Indoneziya yirik daryo vodiylarida sinfiy jamiyat va davlatlar 

shakllanadi. So‘nggi jez davrida xo‘jalikning yuqori taraqqiyoti, 

temir qurollaridan keng foydalanishga o‘tish davlatning shakl-

lanishiga olib keladi. Janubiy Hindistonning dravid xalqlari 

orqali Shimoliy Hindiston, Yaqin Sharq va O‘rtayer dengizi bilan 

doimiy aloqalar o‘rnatiladi. Tekislikda vyetlarda bo‘lgani kabi 

yetakchi ijtimoiy birlik kichik qishloq jamoasi edi. Vodiylarda 

yuqori darajada rivojlangan dehqonchilik, tog‘li viloyatlarda ov-

chi-termachilik xo‘jaligi mavjud bo‘lgan. 

Mahalliy jamiyatlarning o‘ziga xosligi bir etnolingvistik guruh 

ichida tekislikda yuqori taraqqiyot darajasiga erishgan dehqon-

lar bilan qo‘shni tog‘lik vohadagi ovchi-terimchilarning birgalik-

da yashashi edi. Ana shunday ijtimoiy-iqtisodiy har xillik sinfiy 

jamiyat va davlatning ibtidoiy jamoa munosabatlari hukm sur-

gan viloyatlar bilan ajratilishiga sabab bo‘ldi. Aulak, Bapnom 

(Funan), Shrikshetra (Tarekittara), Suvannabxumi (Janubiy 

Birma)dagi va Tyao-Praye (Menam), Malakka yarimorolidagi va 

---

311

arxipelagidagi Malay, ilk Yava davlatlari ma’lum bir siyosiy-iqti-

sodiy yadro – aholi zich joylashgan sholikor voha va uning poy-

taxti  atrofida  joylashgan  edilar.  Hukmdor  barcha  yer  zaxira-

sining oliy egasi edi. Bir qism yer zodagonlarning merosiy yeri, 

ibodatxona va kohinlarning «abadiy» yerlari bo‘lgan. Aholining 

asosiy qismi erkin jamoatchilardan iborat bo‘lib, kohinlar, zo-

dagonlar qatlami mavjud edi. Qullar kam sonli bo‘lgan. 

Ko‘pgina  Mon  va  Kxmer  davlatlari  milodiy  I  asrlar  atrofida 

paydo bo‘ladi. Ular bir-birlari bilan yaqin aloqada bog‘langan-

lar. Bu davlatlar ichida eng kattasi Bapnom (Funan) imperi-

yasi bo‘lib, u o‘zining gullab-yashnagan davrida Janubiy Hin-

di-Xitoyning butun Mon va Kxmer tekisligini egallagan. Bap-

nom davlati yangi eraning I asrlarida vujudga keldi. Milodiy 

II–III asrlarda mamlakatni birlashtirish tugagach, qadimgi Kx-

mer hukmdorlari istilochilik urushlarini olib boradilar. Kxmer 

hukm dorlaridan eng mashhuri Fanshiman bo‘lgan. U kuchli 

flot quradi va qator qo‘shni viloyatlarni bosib oladi. Bapnomn-

ing harbiy, dengiz va savdo qudrati milodiy IV asr o‘rtalariga-

cha o‘sib boradi. Sun’iy sug‘orish inshootlari va ibodatxonalar 

qurilishi keng miqyosda olib boriladi. Mamlakatda hinduizm va 

budda e’tiqodlari tarqaladi. Hukmdor hokimiyati kuchayadi.

Milodiy V–VI asr boshlarida qadimgi Kxmer jamiyatida shi-

moliy guruhlar kuchaydi. Ular ilgari savdoda ishtirok etma-

gan edilar. Asta-sekin ular dengizbo‘yi hududlarini bo‘ysundi-

radilar.  Bapnom  imperiyasi  zaiflashib,  inqirozga  yuz  tutadi. 

Mon-Kxmer xalqlari Janubiy Hindiston madaniyatining ayrim 

unsurlarini, jumladan, yozuv, diniy til, ayrim diniy tasavvurlar-

ni, monlar