Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

4. Qadimgi Vyet davlatlari va ularning qo‘shnilari. Shi-

moliy Vyetnamdagi va Janubiy dengizning shimoliy qismidagi 

davlatlardan shimolroqdagi qadimgi Xitoy an’analariga ko‘ra, 

birinchi navbatda «varvar» (Xitoy an’anasi nuqtayi nazaridan) 

Yeu (Vyet) podsholigi tarixda yaxshiroq ma’lum.

 Yue podsholi-

gi mil.avv. VII asrda Yanszi daryosining quyi oqimida paydo 

bo‘lgan. Uning ijtimoiy tuzilishi qadimgi Xitoy podsholiklari-

ga qaraganda, soddaroq bo‘lgan. Aholining asosiy mashg‘ulo-

ti sug‘orma sholikorlik edi. Mil.avv. IV–III asrlarda Yanszi dar-

yosining yuqori qismida besh davlat: Xongxa, quyi qismida 

Vanlang (keyin Aulak), sharqda Tayau, Namvyet va boshqa-

lar mavjud bo‘lgan. Ular yuqori ijtimoiy taraqqiyot darajasida 

bo‘lgan. Janubiy podsholiklarda xan madaniyatini qabul qilish 

shimolga qaraganda, ancha yuqori bo‘ladi. 

---

309

Mil.avv. III asrda hududdagi eng rivojlangan davlatlardan 

biri Xuanxe daryosining quyi qismi va unga qo‘shni hududlar-

da Siszyan pastida vyetnamliklarning ajdodlari lakvyetlar joy-

lashgan davlat Namvyet edi. Markaziy Vyetnam hududida vyet-

namliklarning ajdodlari lakvetlarning vanlang qabila ittifoqi 

mil.avv. IV asrda shakllandi. Hokimiyatni xung oilasi egalladi. 

Asta-sekin qabila ittifoqi davlatga aylandi. Davlat tepasida xung 

oilasidan chiqqan viong (hokim) turgan. Aholi sun’iy sug‘orish-

ga asoslangan plug dehqonchiligi va baliqchilik bilan shug‘ulla-

nadi. Bronza metallurgiyasi yuqori darajada rivojlanadi. Mul kiy 

tabaqalanish jarayonida urug‘-qabilaning oqsoqollari, harbiy 

boshliq, kohin va boy dehqonlardan oqsuyak-zodagonlar – lak-

chonglar ajralib chiqadi. Lakchonglar ichidan viong hokimiyati 

shakllandi. Mil.avv. III asrning ikkinchi choragida Viong Kin 

Zeong davrida lakvetlar davlati to‘la shakllanib bo‘ldi. Lakvetlar 

qo‘shni qabila ittifoqi Teyvu bilan urushlar olib bordi va yengil-

di. Mil.avv. 257-yilda Aulak davlati tarkibiga kirdi. Aulakda 

aholining asosiy qismini jamoachilardan iborat mayda ishlab 

chiqaruvchilar tashkil qilgan. Turli manbalar Namvyet jamiyati-

da  qullar  mavjudligini  ko‘rsatadi.  Hukmron  sinfl ar  jamiyatda 

katta yer-mulkka ega bo‘lgan tabaqa bo‘lib, ularga zodagonlar, 

mayda ishlab chiqaruvchilar va qullar qaram bo‘lgan. Davlat 

tepasida hukmdor turgan. Qadimgi vyetlar madaniyati o‘ziga 

xos edi. Ayniqsa, ajdodlarga e’tiqod, yer ruhiga, timsoh-ajdar va 

suvda suzuvchi qushlarga sig‘inish keng tarqalgan.

Mil.avv. 221–214-yillarda Aulak, Tayau va Namvyet davlatlari 

Sin imperiyasi bilan o‘z mustaqilliklari uchun urush olib bor-

dilar. Urushlar jarayonida Aulak o‘z mustaqilligini saqlab qoldi 

va Tayauning bir qismini o‘ziga qo‘shib oldi. Namvyet bir necha 

yil Sin qo‘shinlari tomonidan bosib olingan. Mil.avv. 207-yilda 

Namvyet va Aulak davlatlari birlashadi. Bu davlat mil.avv. II 

asrda Janubiy-Sharqiy Osiyoda eng kuchli davlat bo‘lib, faqat 

Xan imperiyasidan kuchsizroq bo‘lgan. Mil.avv. II asr boshlari-

da Namvyet viongi (hukmdori) o‘zini Xan imperatoriga teng deb 

e’lon qiladi. Mamlakat iqtisodiyotining asosini sholikor hudud-

lar tashkil qilgan. Temir mehnat qurollaridan foydalanilgan. Bu 

davlatda yirik shaharlar, rivojlangan ichki va tashqi savdo, hu-

narmandchilik mavjud bo‘lgan. 

Mil.avv. II asr boshlarida Namvyet-Aulak hukmdorlari urush-

lar va diplomatik yo‘l bilan qo‘shni davlatlarni qo‘shib olishga 

harakat qiladilar. Ammo mil.avv. 111-yilda mamlakat Xan im-

---

310

peratori U-di tomonidan bosib olinadi. Xan imperiyasi mam-

lakat ichki ishlariga aralashmaydi. Imperiya «varvarlarni var-

varlar boshqaradi» siyosatini olib boradi. Mil.avv. III–II asr-

larda Janubiy-Sharqiy Osiyoning tog‘li hududlarida qadimgi 

tay xalqlarining Diyen va Yelan davlatlari (hozirgi Yunnan va 

Guychjou viloyatlari) alohida guruhni tashkil etadi. Bu yerda 

dehqonchilik zaif bo‘lib, chorvachilik yetakchi o‘rinni egalla-

gan. Shu bilan birga, bu yerda qandaydir birma tilli guruhlar 

va Markaziy Osiyo chorvador aholisi bilan birgalikda ilk sinfiy 

jamiyatlar shakllantirilgan. Qullarning safi mahalliy etnik bir-

liklarni qaram qilish hisobidan to‘ldirilgan. 

Mil.avv. I asr boshlarida Xan ma’muriyati hozirgi Shimoliy 

Vyetnamdagi lakvyetlarni ommaviy assimilatsiya qilish siyosat-

ini olib borgan. Bu siyosat kuchli qarshilikka uchraydi va zoda-

gonlar boshchiligida qo‘zg‘olonlar ko‘tariladi. Milodiy 40–44-yil-

larida lakvyetlar «Ikki opa-singil» (opa-singil Chinglar) bosh-

chiligida qo‘zg‘olon ko‘tarib, Xan hokimiyatini ag‘darib tash-

laydilar va o‘z mustaqilliklarini qayta tiklaydilar. Xan imperi-

yasi uzoq urushlardan so‘ng mamlakatda o‘z nazoratini qayta 

tiklaydi. Lekin mahalliy aholini assimilatsiya qilish siyosatidan 

voz kechishga majbur bo‘ladi. Milodiy I–III asrlarda Vyetnamga 

Hindistondan buddizm, Xitoydan xitoy madaniyati kirib keladi. 

Buddaviylik XII–XIII asrlargacha hukmron dinga aylanadi.