Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

3. Qadimda Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari. Yaqin-

da topilgan juda kam sonli o‘ziga xos iyerogliflarga o‘xshash 

yozuvlardagi qadimiy yozma manbalar mavjud. Janubiy-Shar-

qiy Osiyoning qadimgi tarixini qayta tiklashda ilk o‘rta asr 

(vyet, mon va boshqalar) xronikalari hamda qadimgi Xitoy, 

qadimgi hind, antik mualliflar asarlari va manbalari muhim 

rol o‘ynaydi. 

Botqoqli vodiylar, kichik tog‘ daryolari, tropik o‘rmonlar bi-

lan qoplangan baland tog‘lar Janubiy-Sharqiy Osiyo uchun 

xarakterli hol. Bu yerda mil.avv. VIII ming yilik (mezolit davri)

da o‘troq manzilgohlar paydo bo‘lgan. Neolit davrida esa sho-

likorlik xo‘jaligi qadimgi Janubiy-Sharqiy Osiyoda keng tarqal-

gan. Janubiy-Sharqiy Osiyoning kontinental qismida yashagan 

qadimgi xalqlar austroosiyoliklar (monlar, kxmerlar va boshqa-

lar), orollarda austroneyziylar (malayalar, yavalilar va boshqa-

lar), etnograflar ularning barchasini qo‘shib austri xalqlari deb 

ataydilar. 

Qadimda eng rivojlangan austroosiyo viloyatlaridan biri 

Janubiy Hindi-Xitoy tekisliklaridir. Bu yerda aholi mil.avv. 

III ming yillikda dastlab mis, keyinchalik jez davriga mus-

taqil o‘ta boshladilar. Mil.avv. II ming yillikda Janubiy-Sharqiy 

Osiyo taraqqiyotda qo‘shni viloyatlardan orqada qola boshlay-

di. Daryolarning murakkab tizimi xo‘jalikning bosh yo‘nalishi 

bo‘lgan sholikorlik uchun zarur bo‘lgan sun’iy sug‘orish tizimi-

ni barpo qilishni qiyinlashtirgan. Uzoq vaqt jamiyatning asosiy 

---

308

bo‘g‘ini sholikorlik bilan shug‘ullanadigan kichikroq qishloq ja-

moalari bo‘lib qolavergan. 

Dongshon sivilizatsiyasi (mil.avv. I ming yillik, Dongshon 

qishlog‘i yonidan bu madaniyatning birinchi qabri topilgan) 

Hindi-Xitoy yarim orolining shimoliy-sharqiy qismida shakl-

landi. So‘nggi jez asrida Dongshon sivilizatsiyasi vaqtida Janu-

bi-Sharqiy Osiyoning katta va o‘rta daryolari vodiylarida kat-

ta-katta dehqonchilik manzilgohlari paydo bo‘ladi. Bu davrda 

omoch dehqonchiligi paydo bo‘ldi. Jamiyat ijtimoiy tuzilmasi 

murakkablashdi. Uning asoschilari austroosiyo oilasiga tegish-

li tilda so‘zlashadigan lakvyetlar (vyetnamliklar ajdodi) edi. Bu 

yerda ilk ijtimoiy-sinfiy jamiyat tuzilmasi paydo bo‘ldi. Ajdodlar 

ruhiga sig‘inish e’tiqodi shakllanib, uzoq vaqt jahon dinlari va 

konfutsiylik bilan yonma-yon yashab keldi va qo‘shni xalqlar 

tomonidan o‘zlashtirib olindi. 

Ilk  sinfiy  jamiyatlar  qadimgi  austroosiyo  va  ularga  qarin-

dosh qadimgi vyetlarda paydo bo‘lib, G‘arbiy Hindi-Xitoyda ho-

zirgi Shimoliy Vyetnam orqali Yanszi daryosi quyi oqimigacha 

cho‘zilib ketgan. Ularning orasida davlatlarning to‘rt guruhini 

ko‘rsatish mumkin: 

1. Shimoliy-Sharqiy Hindi-Xitoy va Janubiy Xitoy dengiz 

qirg‘og‘i. 

2. Janubiy Hindi-Xitoy davlatlari. 

3. Malakka yarim oroli va arxipelagida qadimgi Indoneziya 

davlatlari. 

4. Shimoliy Hindi-Xitoyning markaziy qismi va tay tilli, birma 

tilli xalqlar joylashgan qo‘shni hududlar davlatlari.