Унсурлари билан боғлиқлиги каби масалалар ўз ифодасини топган


bet5/45
Sana21.05.2022
Hajmi
#605388
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45
Bog'liq
Iso Jabborov. O\'zbek xalqi etnografiyasi

T ap n s -- ч.ёт тжли)
кутубхоиаси. (
вилоят, А мударё қуйи оқимида ва Орол соҳилида жой- 
лаш ган Қ орақалпоғистон Республикасидан иборат.
Утган аер ўрталаригача мазкур ҳудудда Қўқон, Хива 
ва Бухоро хонликлари ҳукмронлик қилиб келган. XIX 
асрнинг иккинчи ярм идан бошлаб Россия зўравонлик 
билан У рта Осиёни босиб олгандан кейин ў л кад а Тур- 
кистон генерал-губернаторлиги 
таш кил қилииади. 
Б у
ҳолат ал батта чоризм ҳокимияти ам ал қи лаётган мус- 
там лакачилик сиёсатининг оқибати ҳисобланади. Асли 
умуминсоний қадриятлар байроғи остида 
м азкур ҳо- 
л атдан «О ктябрь инқилоби» туфайли о зод бўлган ўзбек- 
л ар узоқ вақт ўтм ай совет м устам лакаяи ли к сиёсати 
гирдобига тортилди. Яхлит Туркистон ва унда яшовчи 
м иллат ва элатлар сунъий равиш да қ ай тад ан бўлиниб 
«мустақил» реопубликалар ю зага келди. А лбатта. объек- 
тив ижтимоий тараққиёт, сиёсий ҳокимиятни халқ қў- 
' лига олиб берган 
«инқилоб» 
маҳаллий этносларнинг 
ривожи учун дастлабки ўн йилликларда м уай ян ш ароиг 
яратиб берганлигини инкор қилиб бўлмайди. О қибатда 
Урта Осиёда ўзбек, тожик, туркман, қирғиз, қозоқ в а
қорақалпоқларнинг миллий 
бирлиги 
учун иж тимоий- 
сиёсий вазият ш акл л ан а бош лаган эди.
Аммо 30- йилларда ам алга оширила бош лаган совет 
янги м устам лакачилик (неоколониализм) сиёсати м а- 
ҳаллий миллатларнинг равнақйга катта путур етказди. 
Д а с та в в а л знди уйғониб келаётган хал қл арн и н г а с л
ф арзандларини, айниқса, д авлат, ф ан в а м адан и ят со- 
ҳасида етишиб келаётган буюк истеъдодларни қатағон 
қилиш, кўпчилигини қириб, бутун этносни миясиз «ман- 
қурт».га айлантириш сиёсатини ам алга ош ириш га кири- 
шилган эди. Умуминсоний, қадри ятлар шиори остида 
бош ланган мазкур м устамлакачилик сиёсати узоқ ўт- 
мишда ю ксак м аданият яратгап халқимизнинг табиий 
қобилияти, буюк истеъдоди ва. куч-гайратини ҳар то- 
м онлам а намоён қилиш га йўл қўймади. Аксинча, унинг 
асрлар давом ида ш аклланиб келаётган аж ойиб анъа- 
наларини «интернационализм» назарияси асосида ае та - 
секин емира бош лади, миллий қад р и ятл арн и т и к л а т
йўлида ўзини фидо қилиш га тайёр бўлган 
«алпомиш - 
лар»ни қатағон қилди, қам о ққа олди. Б ундай ваҳш иёна 
сиёсатнинг сири 
очилгач собиқ И ттиф оқ р а ҳ б ар л а р и
«қайта қуриш, демократия, ош коралик» 
каб и баланд- 
парвоз сўзли янги ғояларни «кашф» этди лар. Б у иш да 
на мафкуравий, на маънавий, на ғоявий воситага эга
www.ziyouz.com kutubxonasi


бўлмасдан, олижаноб инсоний м ақсадларни рўёбга чи- 
қариш да доимо йўлчи юлдуз бўлиб нур сочиб келган 
»лм-маър«йфат: хор қилинди. Ҳозирги ижтимоий тарақ- 
қиёт, осойишталик ва тинчлик ф ақ ат кеиг халқ оммаси 
сиёсий-маданий савиясинииг юқори д араж ад ал и ги би- 
л а н бевоеита боғлиқ.
Афсуски, парчаланиб кетган 
Иттифоқнинг деярли 
ҳам м а ерида иқтисодий ва м аънавий қаш ш оқлйк, ёвуз- 
л и к ва тўқнаш увлар, зўравонлик ва қон тўкиш лар, ку- 
тилм аган зиддиятлар, миллий низолар барча элатларн и
гараиг қилиб .қўймоқда. Ш иддатли ижтимоий оқимнинг 
қудратли тўлқинида инсоннинг, бутун бир э л а т ва халқ- 
нинг сабр-тоқати ва иродаси, кучи в а дқл-идроки еинов- 
д а н ўтмоқда. Бундай зўр ж араённинг кўпигида даҳш атли 
ахл атл ар ҳам қал қи б чйқиб, ёвуз ниятли ш ахелар ў з 
ҳукмини ўтказиш га, тарихий ютуқларни тўла инкор қи- 
либ, хурофий ўрта аср д авр и тартибларини ўрнатиш га 
интилм оқдалар. Ачииарли томони шуки, сиёеатда ҳам, 
ҳатто илм-маърифатда ҳам теран ўйланилм аган юзаки 
ғоял ар га таяниб амалий ф аолиятда ё ўнг, ё сўлга че- 
киниб, ўзимиз ўзимизии қоралаб тарихни сохталаш тира 
бош ладик. Арзон обрў ахтариб ўзининг ёвуз нйятларига 
етиш м ақсадида баландпарвоз шиорлар билан чиқаёт- 
ган айрим ш ахслар объектйвликни рад этиб, қўлга ки- 
ритган тарихий ютуқларимизни инкор қилиб бузиб кўр- 
сатиш га ҳ ар ак ат 
қилм оқдалар. 
Н аҳотки энди, баъзи 
билимдонлэр фикрича, етмиш 
беш йил 
давом ида ҳеч 
қандай ижобий ю туқларга эга бўлмадик? Кечаги куни- 
мизни унутиб, ф ақ ат сиёсий хатоларни рўкач қилиб 
қанча қурбонлар билан халқимйз қўлга киритган иж- 
тим-вйй-иқтисодий, моддий ва маънавйй ҳаётим издаги 
ю туқларни ўчириб таш ласак?
Ҳозиргача аёвсиз қора бўёқлар билан қораланаёт- 
ган мафкуранинг асл мазмуни эзгу ниятларга қаратил- 
ганлиги, миллионлаб киш иларнинг эътйқодига, йймони- 
га айланиб, бунёдкорлик ва ижодий ф аолнятга муҳим 
омил бўлганлигини ҳеч ким тўла инкор қила олмайди. 
Ш убҳаеиз, мазкур м аф кура айрим ёвуз ш ахелар ўчун 
ўзларининг паст ниятларини ам алга оширишда бир бай- 
роқ, балқи ниқоб ҳам бўлди. М азкур ниқобни ўз вақ- 
тида фош қила олмаган, ҳақ еўзга иш бнадиган халқи- 
мизнинг айби иимада? Б у мафкура ҳам 
кўр-кўрона 
итоатгўйликка чорлаб келган янги диний эътиқодга ай- 
ланиб, уни янги ақидалар д ар аж аеи га кўтарди. Д еярл и
www.ziyouz.com kutubxonasi


бир аср давом ида чалғитиб келган ш ахслар учун минг- 
лаб қурбонлар берган қалби пок халқимнз айбдорми? 
Ш унинг учун тарихий қисқа м уддат ичида янги.бир ж а- 
мият яратиб, муайяй ю туқларга эришган халқимизнинг 
ҳақиқий тараққиётини объектив баён этиш, унинг этник 
қиёфасини, асрлар давом ида ш аклланиб келган анъана- 
вий хўж алиги, турмуш тарзи, моддий ва м аълавий ма- 
данйятини ҳаққоний тасвирлаш муҳим аҳ ам и ятга эга.
А лбатта, ўзбек халқининг ҳам Дошқа х а л қ л а р синга- 
ри барча қийинчиликларни, оғир кунларни бош дан ке- 
чирибгина қолмай, совет 
даврида 
умумий 
маиший- 
маданий ю туқларга эришиб, умуминсоний қад р и ятл ар
асосида замонавий дивилизация д араж аси га кўтарилиб 
ўзига хос ижтимоий-иқтисодий ва маданий ан ъ ан ал ар - 
ни яратганлигини инкор қилиб бўлмайди. Б ундай уму- 
мийлик нақадар муҳим бўлганлигини ва унинг бузили- 
ши қандай салбий 
оқибатларга 
олиб 
келганлигини 
ҳозирги кунимиз ёрқин 
иф одалаб бермоқда. 
Ҳеч бир 
ж ам и ят бош қа ю рт-элатларсиз, 
қўшни ж ам и ятл ар си з 
яш ай олмайди. Ш унинг учун ҳар бир х ал қ ўзини қ а н ч а
мустақил ҳисоблаб, эркинликка 
эришмасин, 
барибир, 
унинг ривожи ва кел аж аги умуминсоният тараққи ёти , 
яъни қўни-қўшни эл атл ар билан бевосита боғлиқдир.
У збек халқининг этник қиёфаси, хў ж ал и к ф аолияти 
ва тўрмуш тарзи хусусиятлари д аставвал м аҳалли й та- 
биий-географик ва экологиқ 
шароитга боғлиқ бўлиб 
келган. Бутун Урта Осиё, юқорида қай д қилинганидек, 
ўзига хос тарихий-этнографик ва хўж алик-м аданий тип- 
л ар яратган минтақа. Унда яшовчи х ал қларн и н г келиб 
чиқишй ва тарихий тақдири ҳам умумий характерга эга. 
Тарихда умумий этник илдизга эга бўлган, м уайян ҳу- 
дудда ж ойлаш ган, аммо турли тил, м аданий-хўж алик 
типдаги ҳар хил эл атл ар доимо ўзаро яқин муносабат- 
л ар д а бўлиб, аралаш иб келган ва узоқ м ураккаб тари- 
хий ж араённи бошдан кечирган.
Узбекистон Республикаси 
шимол 
ва ш им оли-ғарб 
томондан Қозоғистон, ш арқдан
Қирғизистон ва Тожи- 
кистон, жануб ва ж ануби-ғарб томондан Туркманистон 
ва қисман ДФғонистон билан чегарадош . Аҳолисининг 
миллий тузилишини асосан 
ўзбеклар 
таш ки л 
этади. 
Сурхондарё ва Х оразм вилоятларида д еярли бутунлай 
ўзбеклар яшайди. Б ош қа вилоятлар кўп м иллатли аҳо- 
ли бўлса-да, кўпчнликни ўзбеклар таш кил қилади, қол- 
гани асосан м аҳаллий ўрта осиёлик э л атл ар , келгинди
www.ziyouz.com kutubxonasi


руслар, украинлар, татар л ар , корейслар ва ҳоказо.
Б а р ч а аҳоли умумий хўж алик-маданий ти п ларга эга. 
М интақанинг табиий-географик шароити уларнинг на- 
ф а қ а т хўж алик фаолиятиии, балки миллий хусусиятла- 
рини ҳам қисм ан белгилаб берган. Республиканинг шн- 
моли-ғарбий қисмида 
аста-секин йўқолиб бораётган 
О рол денгизи жойлаш иб, унга етиша олмай ҳаётбахш
сувларини сахийлик' билан тарқатиб келаётган А м ударё 
ва Сйрдарё оқиб ўтмоқда. Анча қисмини б а л а н д тоғ- 
ли, адир 
в а
тоғ этагидаги 
ерлар 
эгаллай д и . Тоғ- 
лардан бош ланган катта-кичик д ар ё ва сойлар воҳал ар - 
т а ’ тарқалади, қуму саҳролар.га шимилиб кетади. Улка- 
нинг иқлими Урта Осиё текисликлари ва тбғ ти зм ал ар и
бирлиги, сув ресурслари ва серунум тупроғи, ўсимлик- 
л а р ва ҳайвонот дунёсипинг умумийлиги билан тавсиф- 
ланади. Реопублика табиатининг ўзига хослиги унинг 
•субтропик белгилари бйлан мўътадил иқлим бирикма- 
сида. 
г v
Узбекистоининг табиий-географик ва иқлим ш ароити 
аҳолининг н аф ақат хўж алик ф аоли яти ва турмуш тар- 
зи, балки кўп қиррали маънавий м аданияти ва миллий 
руҳияти хусусиятларининг ш аклланиш ида ҳам муҳим 
ом ил бўлиб келган. Асримиз бош ларида ўзбек диёрида 
анъанавий мазкур ш ароитга мбслашган уч хил х ў ж ал и к 
типлари маълум бўлган: воҳаларда яшовчй ў тр о қ деҳ- 
қбнчилик хўжалиги, даш т ва ярим д аш тларда қисман 
кўчиб юрган аҳолининг чорва хўжалиги, во ҳ ал арга яқин 
ва дарё қуйи оқимида 
ж ойлаш ган чбрва-деҳқончилик 
хўж алиги. Х ўж алик-м аданий типларнинг 
чегараси эт- 
ник ҳ уд уд га' тўғри келмайди. Аммо тарихий ж и ҳатд ан
этник маданий бйрлйк узоқ давр ичида х ў ж ал и кка мос 
равиш да ш аклланиб кёлган. 
'
М иллий руҳият, ижтимоий онг, оилавий ва м аънавий 
ҳаётнинг ҳозирги давр талаби га ж авоб бера олади ган
д а р а ж а д а ривож ланиш и, шубҳасиз, халқнинг эркинлй- 
ги, унинг д авл ат тузйлиши билан бевосита боғлиқ. За- 
монавий илм-м аърифат ва маданиятнинг 
юқори поғо- 
наларига кўтарилган ўзбек халқи ўзининг м устақилликка 
эриш ган кунидан бош лаб янги истиқлол йўлида дадил 
қ ад ам таш лаш и унинг 
ижтимоий, сиёсий ва м аданий 
ҳаётининг ҳар том онлама р авн ақ топиш ида к атта замин 
-бўлади.
Х алқимйз келаж аги ва унииг тараққи ёт йўли ўтмиш 
<билан узвий боғлиқдир. Эндиликда 
инсон ҳуқуқлари ,
www.ziyouz.com kutubxonasi


миллий ғурур ва д авлат мустақиллиги ғоялари га садо- 
қат, ҳозирги ва кел аж ак авлодлар 
олдидаги ю ксак 
м асъулиятни англаш , ўзбек давлатчилигининг ва тур- ' 
муш тарзининг тарихий таж рибасига таян и ш , дем окра- 
тнк (халқчил) қонунийликни ҳурм атлаш асосий вази ф а 
қилиб қўйилмоқда. Шунинг учун ўзбек халқининг ўт- 
миши ва тарихий тажрибаси, унинг этник қиёф аси, хў- 
ж алик-м аданий 
хусусиятлари, 
моддий 
ва м аънавий, 
ижтимоий ва оилавий ҳаётини илмий 
ж и ҳатд ан ан и қ 
билмагунча ҳозирги тараққиёт йўли, кейинги йўнали- 
шини белгилаб бериш м-умкин 
эмас. 
Д ем ак, миллий 
истиқлолга эришган, ўз йўлини топишга, ўз тақдир ис- 
тиқболини аниқлаш га энди кириш аётган республикам из 
ривож и ўз элининг м ураккаб тарихини, этник хусусият- 
ларини аниқ билишни, уни чуқур таъриф лаш ни тақозо' 
қилади. 
-

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish