Унсурлари билан боғлиқлиги каби масалалар ўз ифодасини топган

кури ш
. 
зилзила кам бўла- 
дйҒан Х ивада эса бир қатор синчдан иморат солиш р д а т
бўлган. 
ё к и
 
Ф арғона водийсида ёғингарчилик кўп бўл- 
ганлиги учун том қуриш да лўмбознинг қалинлиги 40 
см гача келса, ёғингарчилиқ кам бўладиган Х оразм во- 
ҳаси д а лўмбоз 10— 15 см дан ош маган.
Уй-жой қурилиш ида ўзб еклард а 
баъзи бир ўзига 
хослик сақланса-да, умумий ягона меъморчилик типи 
кенг тарқалган. Қадимий уйлар одатда биқиқ, кўча ва 
қўш ни томони деразасиз девор б илан ў р а л ган ҳовли- 
л а р д а н иборат бўлган. Б а р ч а турар жой в а хўж ал и к 
хоналарининг 
ойналари ичкари 
томонга қарати л ган . 
Б а д а в л а т катта о и лалард а ҳовли икки. қисм га — бола- 
ч ақ а ва аёллар учун ичкари ҳам да эр к ак л ар учун меҳ- 
монхона тарзида ҳаш ам атли хонали таш қари га бўлин- 
ган. Ҳ унарм андларда дўкон ва ш огирдлар яш айдиган 
хоналар ҳам таш қарида бўлган. У ртача о и л ал ар д а меҳ- 
монхона сифатида уйнинг бир 
ҳуж раси аж р ати л ган , 
к а м б а ға л л а р д а эса бу ҳам бўлмаган.
Кўпчилик уй-ж ойларнинг планировкаси оила аъзо- 
ларининг сонига қа р а б бир неча уй (хона), даҳли з s a
айвондан иборат бўлган, х ўж ал и к хоналари , ошхона, 
ҳож атхона ва молхона ҳовлйда қурилган. Зи ч аҳолили 
ш аҳ ар лард а меҳмонхОна иккинчи қ аватд а — болахона- 
д а ж ойлаш ган. М асалан, Бухорода икки ёки уч қаватли
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

уйлар қуриш одат бўлган. Тошқент ва Б ухорода айрим 
ҳовлиларнинт 80— 90 фоизи, баъзан ҳатто 100 фоизи 
қурилиш билан банд бўлган ва ҳар бир метр ягойдан 
м ақбуллик билан ф ойдалани лган .
Уй-жойларни 
қуриш да 
иш латиладиган анъанавий 
асосий м атериал лой (п ах са), 
ғишт, гувала ва ёғоч 
(асосан тер ак ва тол) бўлган. П иш ган ғиш тдан илга^ 
ри м адраса, ҳаммом ва катта бой ҳам да ам алдорлар- 
нинг уйлари қурилган. 
Кўпчилик уй ларда 
деворлар 
асосан сомон аралаш лойдан сўвоқ қйлинган,' бадав- 
л а т уйларнинг деворлари ганчдан нақш билан .ишлан- 
ган. Асримиз 
бош ларигача 
уй-ж ойлар 
пойдеворсиз 
оддий текисланган ерга қурилган, баъзан тош ёки бир- 
икқи қатор пишган ғишт тўш алган, 
ер таги сувларй 
яқин ва тузли шўр ерл ард а пахса пойдеворига қамиш
ёки чипта тўш аб девор кўтарилган. Бухорода б аъ зан уй 
остига ярим ертўлага ўхш аш омборсимон хона қурил- 
ган. О датда пол оддий ер сатҳидан иборат бўлиб, ай- 
рим уйларда сувоқли, бойроқ киш илар пйшган ғишт- 
дан полни тўш аганлар.
Томни ёғоч устун ва болор билан васса ҳ ам д а қа- 
миш ёки бўйра тўш аб лойдан лўмбоз қилиб бостирган- 
лар. Том ҳар йили сомон лой билан суваб турилган, 
ёмғир сувлари оқиши учун унга ёғоч ёки сопол тарнов 
ўрнатилган. Таш қи кўриниши оддийгина б ўлса-да, кўп 
уйларнинг д арвоза ва эш икларига ўйма нақш берилган, 
даҳлиз ва айвонлари ихчам ва пештоқли бўлган. Бухо- 
ро ва Хивада ҳовли эш икларига 
ж ез ёки тем ирдан 
ясалган болға ёки ҳалқасим он болдоқ осилган. Эски 
типдаги уйларнйиг хоналари ва ойналари айвонга чиқ- 
қан, дарчйлар ер сатҳи билан тенг бўлган. Э ш иклар 
ичкарига, д ар ч ал ар
таш қари га очилган. 
Д е р а за ёкн 
эшикнинг 
юқори қисмига 
ёриқ туш адиган 
пирамон 
(тобазон) қўйилган, унга ёғоч ёки ганчдан ясал ган пан- 
ж а р а ўрнатилган. Уйга кирадиган ж ойда эш ик олдида 
тўғри бурчакли пештоқ (пойгак) бўлиб, унга пойабзал 
ечиб қўйилган. Эшик олдидаги бурчакда сув та п й а й - 
диган (оқизадиган) махсус жой (обрез, адан, таш нав) 
ж ойлаш ган бўлиб, унга Бухоро ва С ам ар қан д д а мар- 
мар тош, Хивада махсус сопол буюм ўрйатилган.
У збек уйларида қадим дан маҳаллий иқлим шарои- 
тига мослаш ган айвон муҳим аҳам иятга 
эга бўлган. 
Унинг таркибий қисми сифатида айвонда ёки ҳовлида 
ғишт ёки лойдан супа қурилган, Айвон ва супа баъзан
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бутун х о налар қаторига узунасига ёки бир қисмига ба- 
л ан д қилиб ж ойлаш ган. Тошкент, Бухоро ва Хива ҳов- 
л иларида иқлим га қар аб ёзги хоналар ш имолга қара- 
тилган, б ал ан д қилиб қурилган ва анча бой безатилган, 
олдида ж а н у б томонга қаратилган қиш ки уйлар жой- 
лаш ган. Х оразм ҳовлиларининг ян а бир хусусияти шу- 
ки, ички айвон шимол томони томдан б алан д кўтарилиб, 
акси томон том сатҳида бўлиб, ёз п айтлари табиий вин- 
тиляция (ш амол тортиш) вазифасини б аж ар гар . дози р- 
гача кўпгина Хоразм.уйларида кенг ва балан д айвон (до- 
лон) қурилган, 
айрим ж ойларда қиш лоқ 
ҳовлилари 
олдида тевараги гужум (сада) дар ах ти экилган супали 
ҳовуз м авж уд. М азкур меъморчилик типй ж ази р ам а ис- 
сиқдан сақланадиган ф айзли жой ҳисобланади.
М аҳаллий уйларда турар ж ойларни чиройли қйлиб 
б езаш -ва ж иҳозлаш қадимдан одат бўлиб келган. Ж у- 
д а кенг тар қал ган икки қаторли. синч уйларнинг де- 
ворлари бўйлаб тў ғри б у рч акл и . ёки 
пёштоқ ' (гумбаз) 
ш аклидаги бир неча тахмон (токча) л ар ўрнатилган 
бўлиб, ул ар да ҳар хил уй-рўзғор буЮмлари, идиш-то- 
воқ ва кўрпа-тўш аклар ж ойлаш тирилган. 
Б ойларнинг 
уйлари ниҳоятда нозик ва ж им ж им адор нақш лар би- 
лан б е зат и л ган ,. ганч токчалар ва тахм онлар қим мат- 
баҳо идиш лар ва бошқа буюмлар билан тўлдирилган. 
М арғилон ва Қўқонда бундай тах м о и л ар ярим гум баз 
„шаклида осма безаклар билан безатилган. ьухород а 
д аставвал деворлар ганч билан сувалиб, ўйм а нақш - 
лар билан рангли гуллар ясалган, -Фаргона ва Тошкент- 
да эса, аксинча, деворлар текие, шипга ҳар хил ранг- 
д а гул солиб безаш одат бўлган. У йм акорлик ва ранг- 
ли бўёқлар билан расм солиш Бухоро, С ам ар қан д ва 
Тош кентда, эшик, д арвоза ва устунларга ўйма нақш - 
лар бериш Х оразм да кенг тарқалган .
Уйни иситишда кўп ж ой лард а сандал и ш латилган. 
С андалнинг тагига кўмир ёқилиб, устига к атта кўрпа 
тўш алган ва сандал тевараги да оила аъ зол ари умумий 
кўрпага ёпиниб ётганлар ва ўралиб ўти рган лар. Ф ар- 
ғона водийсида сандалдан таш қари 
кам ин т ипидаги 
ўчоқ бўлган ва унда қиш да о вқат тай ёрлан ган . Х оразм- 
да аданга яқин ж ойда мўрили ўчоқ қурилган, унинг 
олдида тўртбурчак ёки тухумсимон ясси ш акл д а кички- 
на майдончага ўчоқдан чўғ то р ти б : уйии қи зи тган лар 
ва исинганлар. Ҳозирги ўзбек уйлари м ар қ азл аш ган
иситиш ускуналари, водопровод ва газ билан таъм ин-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ланган. Ш аҳар ва қиш лоқ уйларининг кўпчилиги сан- 
узел ва кан ал и зац и яга эга.
Х оналарнинг ички томонини зеб-зийнатлаш га кат- 
т а эътйбор берилган. А нъанавий услубда полга чипта 
ёки бўйра тўш алиб. унинг устига кигиз, палос ёки ги- 
л а м ёйилган. Кўп ж ойда девор бўйлаб кўрпача тўш ал- 
ган, овқатланиш вақтида ва меҳмон келган да (одатда 
меҳмон учун тахм ондан янги кўрпача олиб тўш алган) 
ў р тага дастурхон ёйилган. Тошкент ва Бухорода дас- 
турхонни хонтахтага ёйганлар. К ўрпачалар эш ик рўпа- 
расида тўрдаги махсус тахм онда ёки 
сандиқ устида 
та х л а б қўйилган. Ёстиқ-болиш лар чиройли қилиб каш- 
тал ан ган ёки қурам а қилиб тикилган, кўрпа-ёстиқлар 
■баъзан нақш ли сўзан ал ар билан ёпиб қўйилган.
Чойнак-пиёла ва бош қа зарур бую млар: чинни, мис 
в а биллур идиш лар махсус тахмон—м айда токча, реза 
токча, косамон ва ҳ оказоларда дид билан ж ойлаш ти- 
рилган. П астки к атта токчаларда нафис сан ди қ в а қу- 
тичалар, идиш -товоқлар, патнйс, қумғон—тунча в а са- 
мовар қўйилган, 
Айрим б адавл ат 
у й л ар да токча ва 
тахм онлар нозик ўйма ва рангли нақш лар билан беза- 
тилган. Кўп уйларда кийим-кечаклар ва бош қа буюм- 
л ар деворга қ ад ал ган қозиқчага ёки махсус тортилган 
ипга осиб қўйилган. Ҳозирги даврд а анъанавий жиҳоз- 
ланиш замонавий мебель (гарнитурлар) га ўтказилиб, 
улар кўп қ аватл и ва алоҳида уй ларда ҳам ю ксак дид 
билан ж ойлаш тирилган. С тенка в а то к чал ар д а қўйи- 
ладиган бую мларнинг турлари ниҳоятда бой ва ранг- 
баранг. Айниқса 
ҳозирги келин-куёвлар 
уйи чет эл 
(импорт) гарнитурлари, хилма-хил идишлар ва уй-рўз- 
ғор буюмлари, қим матбаҳо гйлам, чойшаб в а ёпйнчоқ- 
л а р , ноёб расм лар ва ҳай калчалар билан ж иҳозланган.
О дат бўйича уйнинг тўри меҳмонники ёки оила бош- 
ли ғи (энг кеқса одам ёки уй эгаси)ники. У збекларда 
ҳозиргача меҳмондорчилик анъанаси ниҳоятда мустаҳ- 
кам сақланиб келганлиги туфайли деярли барча уй- 
л а р д а меҳмонхона ю ксак дид билан безатилиб, то за ту- 
ради. Ўйда энг яхши хоналар ҳам меҳмонхона сифатида 
аж ратилади .
И лгари кўчманчи ёки ярим кўчманчи ҳисобланган 
ў зб екл ар д а қиш лоқларга ж ойлаш иб уй қуриш асосан 
ўтган асрлард ан бош ланган. Айрим этнограф ик гуруҳ- 
л а р д а (қарлуқ, барлос ва ҳоказо) яқин д ав р л а р гач а
қишки лойдан қурилган уйлардан таш қари ўтов ёки ка-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

па ^сақланиб келган. Б аъзи л ар, м асал ан , тоғли совуқ 
ж ойларда яш аётган мусабозори каби этник гуруҳлар 
илгаридан м устаҳкам қурилган уй ларда истиқом ат қил- 
ганлар. А ммо улардаги ўтовлар ўзига хослиги билан 
аж р ал и б турган. М асалан, ўзбекларнинг турк қабила- 
ларида лочиғ ёки капа деб ном ланган ўтов ярим ш ар 
ш аклида бўлйб, ёйсимон синч қ аб и р ғалар и билан қуб- 
ба (гу м б аза)си
яхлит ҳолда ерга тиқилган. , Д аш ти
қипчоқ ў зб екл ар и ўтови (уй, қора уй) айрим п ан ж ара- 
ли девор (к е р а га )л а р ўзаро боғланиб, юқори сферик 
ш аклдаги том и узун ёғоч (ў қ )л ар билан беркитилган. 
И ккала ўтовни ҳам керагалар боғланган қам иш дан тў- 
қилган бўйра ва кигиз билан ёпганлар, даш ти қипчоқ- 
ликларда махсус тўқилган кам ар (б аъ зан гилам шак- 
лида, боу 
бошқур) 
билан ўраб боғл аган л ар . 
Утов 
ўртасида гулхан ёқилиб иситилган, ю қорида тутун чиқа- 
диган ва ёруғ кирадиган туйнук қўйилган. Г улхан ёқи- 
ладиган ж ойга темир сепоядан ўчоқ қилиб қозон осил- 
ган. Қ аттиқ совуқларда гулхан ёқилиб бўлгач, Юқори- 
даги мўри кигиз билан бекитилган. 
ё з г и
жазирам_а 
и с -
сиқ пайтл«рда, аксинча мўрининг ҳам , к ер агал ар ўрал* 
ган 
кигизнинг ҳам пастки томонй ш а б ад а кириш и учун 
очиб қўйилган.
Утовни ж иҳозлаш да асосан ж ун дан иш ланган тур- 
ли халта, тўрва, гилам, ҳар хил ёғоч в а темир бую м лар, 
сандиқ, оёқ остига палос, кигиз, эчки ва қўй терисидан 
ишлов бериб тайёрланган пўстак ва ҳ о казо л ар иш ла- 
тилган. Утовда ҳам энг ҳурм атли киш и — уй эгаси ёки 
меҳмон тўрга ўтқазилган. Утовга кириш даги ч ап томон 
эркакларники, 
ўнг томон хотинларники 
ҳисобланган. 
У збекларнинг қўнғирот ва сарой қа б и л ал а р и д а ҳозир- 
гача стационар ҳовли ичида ўтовни учратиш мумкин. 
Уни б аъ зан ҳовли олдидаги боғда ёки полиз ўртаси да 
ҳам тиклаганлар.
И лгари кам бағал оилалар, айниқса кўчманчи 
ўз-
беклар уй қуриш ёки ўтов тиклаш имкониятига эга бўл- 
май, оддий кап ал ар д а истиқомат қилиб кел ган лар. Д ои- 
расимон ёки тўғрибурчакли қилиб ти клан ган капани, 
м асалан, л о қ а й қабиласи қиш да иссйқ бўлиши учун 
лой билан суваган. У лар аста-секин ўтр о қ ҳ о л атд а деҳт 
қончиликка ўтиш билан лойдан қури лган тўғрибурчак- 
ли ёки доирасимон (ўтовни эслатувчй ) 
ш аклд аги уй 
(чубтора)га кўчиб ўтадилар. Ч убтора лой ёки гувала- 
дан урилган, паст деворли, қам иш ва ҳ аш ак билан бе-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

китилган и кки 'н и ш аб л и том дан иборат бир хонали уй- 
дир. Томнинг ўртасида тутун чиқадиган туйнук очилган, 
уйнинг м аркази д а чуқурча қази б 
ўчоқ 
ўрнатилган, 
ўчоқни асосан те за к билан ёққанлар. Айрим о и л ал ар д а 
ўтроқ аҳолидан ўтган сан дал иш латилган. 
О дам лар 
чубторада қиш пайтида истиқомат қилиб, баҳор кири- 
ши билан яйловларга чиқиб, ўтов ёки чайла ти клаган - 
лар.
XX аср бош ларидан уй-жой қуриш ва уни ж и^оз- 
л аш анъан ал ар и га бир оз янгиликлар кира бош лайди. 
Д а с та в в а л пишган ғиш тдан уй қуриш, *гунука б и лан том 
ёниш, д е р аза л а р га ойна солиш ва кўча томонни очиш 
каби янгиликлар пайдо бўлади, керосин, кейин электр 
Лампаси, ф абрика ва заво д л ар да иш ланган уй-рўзғор 
бую млари иш латила бошлайди. Қиш лоқ у й л ар и д а ҳам 
анча янгиликлар пайдо бўлади, айниқса қурилиш мате- 
риаллари ва 
услубида кўпгина 
ўзгариш лар рўй бе- 
ради.
Ҳозир ш аҳар аҳолисининг анча қисми кўп қаватли
у йларда ф аровон турмуш қурм оқдалар. 
У л ар барча 
замонавий сантеҳника ва бошқа 
қул ай л и кл ар билан 
таъм инланган. Аммо кўп ж ой ларда 
бир-икки оилага 
м ўлж ал л ан ган алоҳида уй-ж ойлар кенг та р қ а л га н . Бун- 
дай уйлар хом ёки пишган ғиш тдан пахса ёки синч ус- 
луб и да'қури лган , том орқа ва бошқа участкага эга . Пой- 
девори одатда бетондан қуйилган ёки пишган ғиш тдан 
урилган. Кўп уйлар ўзбек одати бўйича ҳаш ар йўли би- 
лан қурилади. 
Д еярли бутун ш аҳар 
аҳолиси ва к ў а
қиш лоқларда уй жиҳозланиш и, айниқса илгари бутунлай 
бўлм аган турли мебеллар, уй-рўзғор бую мларининг ва. 
кўрпа-тўш акларнинг анъанавий ва замонавий услубда 
ж ойланиш и ўзига хос чирой ва қувонч бағиш лайди. Ҳо- 
зирги ҳовлиларда ёғоч полга гилам, 
палос в а кигиз 
тўш алган, м арказлаш ган водопровод, газ, электр, теле- 
фон м авж уд. Аммо ш аҳарлардаги кўп қаватли уй л ар да 
катта, бўлинмаган оилалар учун қулайликлар кам .
Кейинги йилларда Ф арғона водийсида қури лган ян- 
ги уйл ар да м аҳаллий анъанавий планировка сақлан и б, 
икки хона ўртасида .уч томони берк айвон ж у д а қулай 
ва ихчамлиги билан, Х оразм да катта дар воза чиройли 
ғиш тлардан қурилган кенг ва баланд долони в а меҳ- 
монхонаси билан кишини ҳайратда қолдиради. Янги 
уйларнинг д ер азал ар и таш қарига қарати лган , ҳовлида 
ток, гул в а -м е в а д арахтлари экилган. Кичик ои л алар
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

учун қурилган уйлар асосан нкки хона, к атта ошхона 
ва очиқ айвондан иборат. Уй эшиги айвон томонда. Б аъ - 
зан ҳовлилар тўрида янги оилага м ўлж аллан ган икки 
хонали уй ҳ ам бўлган.
Узбек о илалари кўпинча одат бўйича асли очиқ ҳа- 
вода, ҳовлида ва қ т ўтказадилар. Ҳовлига эрта баҳор- 
дан чиқилади. Б у ерда асосан ток ёки д а р а х т соясида 
ёғочдан ясалган катта каравот (сўри )да, б аъзан лой 
(ғиш т)дан қурилган супада, айрим ж о й л ар д а чиройли 
безатилган шийпонда ҳаёт ўтади. Ҳозир уй-ж ойларнинг 
муҳим ж иҳозларидан телевйзор, совитгич, кир ювиш 
машинаси, дазм ол, тикув машинаси в а ҳоказолар деяр- 
ли ҳамма. о и л алард а учрайди. Қ иш лоқ ҳовли лари да, 
ш аҳардаги айрим шахсий уйларда 
алоҳида ошхона, 
молхона ва тандир мавжуд. Б ар ч а о и л а л а р д а ан ъан а- 
вий уй ж иҳозларидан гилам, палос, кигиз, сўзана ва 
чойшаб, каш тали парда ва турли расм л ар ҳам да бе- 
закл ар х он аларга алоҳида ҳусн бағиш лайди. Айниқса 
ёш келин-куёвларга 
м ўлж алланган хоналар 
миллий 
тар зд а хилма-хил 
каш таланган декоратив 
буюмлар, 
қат-қат кўрпача, тўш ак ва болиш лар, чиройли гилам
ва янги идиш лар билан безатилади. Кўп қиш лоқ ва ш а- 
ҳар уйларида уй эгалари фоторасми, таб и ат м ан зара- 
си, ота-она ва оила аъзоларининг портретлари ва бош- 
қа м анзарали расм лар ўз ўрнидан жой олган.
КИИИМ-КЕЧАК ВА САРПО, БЕЗАКЛАР ВА 
ПАРДОЗ-АНДОЗЛАРИ
Урта Осиё халқларининг кийим -кечаклари кўп аср- 
л и к тарихга эга. Ҳ ар бир эл ат ва этник гуруҳларнинг 
ўзига хос хусусиятли бош-оёқ кийимлари бўлса-да, мин- 
та қ а д а яшовчи этнослар умумий х арактерид аги сарпо 
мавжудлиги, 
уларнинг тарихйй т а қ д и р и ,. м адан и яти
узоқ давр ўзаро яқин бўлганлигидан 
д а л о л а т беради. 
Археологик қази ш м ал ард ан топилган қадим ий катта де- 
ворий расм лар, ҳар хил бую мларга туш ирилган тасвир- 
лар, ўрта асрлардаги китоб м иниатю ралари аж додлари - 
мизнинг ўтмиш даги 
кийим-кечаклари тўғрисида 
бой 
м аълумотлар беради. У рта асрларга оид миниа,тюр.алар: 
ўзбек кийимларининг 
типи ш акллан ган ли ги ва улар 
кейинги д авргача сақланганлигини 
намойиш қилади. 
Эски 
халқ 'кийим-кечакларидаги ў згар и ш л ар асосан 
асримиз бош ларида сезиларли равиш да намоён бўла-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ди.."ва .ундаги трансф орм адйя асосан ш аҳ ар л ар д а очиқ- 
ойдин билинади.
Ҳозирги ўзбек сарполари замонавий типда бўлиб, 
айниқса оврўпача кийим-кечакларнинг кириб келиши 
б илан тавсиф ланади. М иллий кийимлар кўпроқ қиш- 
л оқда, алоҳида аёлл ар сарпосида анча м устаҳкам сақ- 
ланган. Ш аҳар аҳолисининг кўпчилиги оврўпача кийи- 
нади.
А нъанавий ўзбек кийим-кечаги асосан устки кўйлак, 
иштон ва чопондан, бошга дўпци, оёққа калиш -маҳси 
ва этикдан иборат бўлган. Э ркак-аёл ва катта-кичик- 
л а р кийимлари бичимининг деярли бир хйллиги улар- 
нинг^қадимийлигидан д а р а к беради. Бундай либослар 
оддий усулда, б аъзан қайчисиз ва улгусиз яхлит м а- 
тодан йиртиб тикилган. Бир парча газл ам ан и иккига 
буклаб елка томонига кўндалангига икки енг билан бир 
парча тўртбурчак хиш так (қўлтиғига солинган)ни ти- 
киб кўйлак битган.
Э ркакларнинг анъанавий я к так кўйлаги ти ззагача, 
аёл л ар ва қизларники тўпиғигача узунликда тикилган. 
Ф арғона водийсида ях та к хилдаги эр какл ар кўйлаги- 
нинг қийиқ жойи вертикалига (йирмочи) белгача ет- 
са, яна бир турининг йирмочиси горизонтал ҳолда бир 
эгнидан иккинчисига қийиб чўзилган. И ккаласи га ҳам
узунасиға ёқа ўрнатилган, айрим ж ой ларда ёқаси каш - 
талан ган. Горизонтал йирмочи ёқали кўйлак Зараф ш он , 
Қ аш қ ад ар ё ва Сурхондарё водийларида, Тошкент, Бу- 
хоро ва Х оразмда кенг тарқал ган . А ёллар кўйлагининг 
ёқаси га ҳам каш таланган ёки безатилган кенг тасм а 
тикилган. 
..........
А ёллар кўйлагининг ёқаси вертикал йирмочи кесил- 
ган бўлиб, кўп ж ойларда бутун 
бўйига гулли ж и як 
(тасм а) тикилган. Ш аҳрисабз, Қарш и ва Сурхондарё- 
д а ж и я к ипак ип билан бут ш аклида тўқилган, Бухо- 
рода қимматбаҳо киййм ларга тилла ипда тўқилган жи- 
я к тикилган. Кўпчилик ж ой ларда ёши 
к атта аёллар 
оддий жун чилвир ёки қорам тир йўл-йўл м ато парча- 
сини ж и як қилиб иш латган. Асримиз бош ларидаги бун- 
д ай аёл кўйлаклари кам сақланган. Туркистон ўлкаси- 
д а д астл аб ш аҳарлард а, кейинроқ 
қи ш лоқлард а тик 
ёқал и йирмочи кўйлаклар мода бўла бош лаган. Бундай 
кўй л акл ар га «нўғай ёқа» деб ном берилган. Эски, од- 
дий бичимдаги кўйлакларни асосан 50—60 яш ар аёл- 
л ар кийган. Ҳозир аёл сарполари ниҳоятда ран г-баран г
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бўлиб, кўпчилиги оврўпача, аммо миллий руҳдаги энг 
кенг тар қ ал ган кў крак бурма бичимидаги кўйлакдир. 
А тласдан тикилган кўйлаклар ж уда кенг тар қ ал ган ва 
бундай сарпони қи зл ар ҳам, аёлл ар ҳ ам , кам п и рлар 
ҳ а м кияди.
Қадимий кўйлак нам уналари ҳозиргача асосан қа- 
ри ял ар ва ёш болалар кийимида сақланган. М асалан , 
Бухоро ва Хоразм воҳасида улар гуппи, ж уб б а, гуппича, 
Ф арғона 
водийсида гуппи кўйлак ёки гуппича деган 
номлар билан маълум. Қадимий кўй лакларга оқ мато- 
д ан горизонтал очилган ёқали муллача кўйлак, мусул- 
мон-кўйлак ҳам киради. Ж уд а кенг т а р қ а л га н (Ф арғо- 
на, Тошкент, С ам арқанд, Қ аш қадарё ва Бухоро вилоят- 
л ар и д а) ва 
қисман сақлан ган
(Х оразмда)