Universitetining jizzax filiali "amaliy matematika" fakultet "iqtisodiyot"

1.3 Bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan mamlakatlarning pul-kredit 
tizimi 
Moliya bozoridagi yangiliklar pullar bilan o‘z tavsiflariga ko‘ra, pullarga 
yaqin bo‘lgan boshqa aktivlar orasidagi chegaralarni yo‘qotib bormoqda. Shuning 
uchun hozirgi paytda iqtisodchi olimlar orasida moliyaviy aktivlar o‘rtasidagi 
chegaralar qayerdan o‘tishi lozim, nimalarni pul deb va nimalarni moliyaviy 
aktivlar deb hisoblash kerak degan masalalarda mushohadalar bo‘lmoqda.
Moliyaviy aktivlarning umumiy spektorida bir qutbda naqd pullar (foiz 
keltirmaydigan), boshqasida esa yuqoriroq daromad keltiradigan, lekin pastroq 
likvidlikka ega bo‘lgan aktivlar turadi
4
. Pul-kredit siyosatini olib borish va pul 
sohasidagi vaziyatni kuzatib borishda pul massasining biror-bir ko‘rsatkichidan 
foydalanish zarurligi pul agregatlarining barqarorligi va ularning ihtisodiyotdagi 
yalpi talab bilan bog‘liqliklari, hamda PKBIning ushbu pul agregatining miqdorini 
nazorat qilish imkoniyatlaridan kelib chiqadi. Demak, pul massasi tarkibiga 
moliyaviy aktivlarning qaysidir bir turi har doim kirishini, hamda amaldagi pul 
tushunchasi kelgusida o‘zgarmasligni kafolatlab bo‘lmas ekan. Qaysi aktivlarning 
pul massasi tarkibiga kirishi empirik usulda amalga oshiriladi va shu sababli, pul 
agregatlarining bir nechta turlarini tahlil qilib borish lozim.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan mamlakatlarning pul-kredit sohasini 
tadqiqot qiluvchi mutaхassislari biror-bir mamlakatga хos bo‘lgan tizimiy va 
institutsional хarakterga ega bo‘lgan muayyan muammolarga duch kelishadi.
Pul aylanish tezligining tez-tez o‘zgarib turishi.
Bozor iqtisodiyotiga 
o‘tayotgan mamlakatlarda yuqori va tez-tez o‘zgarib turuvchi inflatsion jarayonlar 
pul aylanish tezligining tezlashuvi bilan birgalikda sodir bo‘ladi. Pul aylanishining 
tezlashuvi muttasil bo‘lmasdan, diskret hollarda sakrab turgan. Ekstremal 
holatlarda (masalan, 1993-yilning oхirlarida Armaniston va Gruziyada) pul 
aylanish tezligi bir chorakning o‘zida uch barobar tezlashgan. Dastlabki pul 
aylanish tezligining yuqori darajada tezlashuv tendensiyasining teskari 
4
AminovM., Madvaliliyev A., Maxkamov N., Mahmudov N.