Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

Kuch sifatini rivojlantirishda foydalaniladigan
namunaviy mashqlar
1. Kaft va p an jalarn i sherik n in g qarshiligini yengib (yoki 
gantellar bilan) bukib-yozish m ashqlari.
2. Turli og'irlikdagi to 'ld irm a to 'p larn i irg‘itish. Asosiy e ’tibor 
q o 'l harakatlariga qaratiladi.
3. Q o'llarga tayanib yotgan holda ularni bukib-yozish, yerdan 
uzib chapak chalish m ashqlari.
4. A m ortizatorli jihozlarni ch o 'zish bilan boradigan, tuzilishi 
b o 'y ich a texnik usuilarga o'xshash m ashqlarni bajarish.
5. O g 'irlik lar (shtanga lappagi, g an tella r, qum to'ldirilgari 
qopchalar) bilan gavdaning aylanm a harakatli mashqlari.
6. Shtangani ko'krakka ko 'tarib o 'tirib -tu rish m ashqlari.
7. Shtangani yelkaga olib sakrashlar. O g'irlik m aksim alning 
50% hajm ida.
8. A rg'am chi bilan sakrashlar.
9. Joydan va yugurib kelib yuqoriga ilib q o ‘yilgari predm etga 
q o 'l tekkizish yoki olish.
10. Bir va ikki oyoqda uzunlikka sakrashlar.
169

---

11. T o ‘siqlar ustidan k o ‘p sakrashlar.
12. C huqurlikka sakrashlar 
(42, 43, 44, 45, 46, 47-rasmlar).

---

45-rasm
4 7-rasm

---

7 .4 .3. Chaqqonlikni tarbiyalash
C haqqonlik bir qan ch a k o ‘rsatkichlar bilan aniqlanishi sababli 
yagona ta ’rifga ega emas.
H ar qanday harakat biror-b ir aniq vazifani hal qilishga qara- 
tilgan b o la d i: m um kin q ad ar balandroq sakrash; to ‘pga zarba 
berish; to 'p n i uzatish va boshqalar. H arakat vazifasining m urak- 
kabligi k etm a-k et bajariladigan h arakatlarning uyg‘unligi bilan 
belgilanadi. H arak atlarn in g k o o rd in atsio n m urakkabligi c h a q - 
qonlikning birinchi m ezoni hisoblanadi. Agar harakat vetarli d ara­
ja d a aniq b o ‘lsa, harakat vazifasi bajariiadi. H arakatning aniqligi 
chaqqonlikning ikkinchi o 'lchovi hisoblanadi.
A gar sh u g ‘ullanuvchi o ‘zi u ch u n yangi h arak a tlarn i tezda 
bajara olsa, ushbu harakatlarni o ‘zlashtirib olishga k o bproq vaqt 
ketkazgan shug'ullanuvchiga nisbatan ch aq q o n ro q hisoblanadi. 
S huning uchun harakatlarni o ‘zlashtirib olishga sarflanadigan vaqt 
chaqqonlik ko‘rsatkichlaridan biri b o ‘lishi mum kin. Yuqoridagilarni 
hisobga olib, chaqqonlikni yangi harakatlarni tezda o ‘zlashtirib 
olish, harakat faoliyatini to ‘satdan o ‘zgarayotgan sharoit talablariga 
muvofiq ravishda tezda qayta qurish qobiliyati deb atash m um kin 
b o la d i.
C h aq qo nlik ni tarbiyalash k oordinatsion jih a td a n m urakkab 
harakatlarni o ‘zlashtirib olish, harakat faoliyatini to ‘satdan o ‘zgar- 
gan sharoit talablariga muvofiq ravishda qayta qurish qobiliyatini 
tarbiyalashdan iborat. Bunda m uvozanat saqlash, galm a-gal zo^r 
berish va b o ‘shashtirish h arak atlarin i tan lab tak o m illash tirish
m uhim aham iyatga ega.
C h a q q o n lik n i ta rb iy a la sh n in g asosiy y o l i yangi xilm a-xil 
harakat k o ‘nikm a va m alakalarini o ‘rganib olishdir. Bu harakat 
zaxiralarining ortib borishi va harakat analizatorining funksional 
im koniyatlariga sam arali ta ’sir etadi. Yangi harakatlarga o ‘rga- 
tishning uzluksiz bo'lishi tavsiya etiladi. C hunki shug'ullanuvchilar 
yangi h arakatlarga m u n tazam o ‘rgatib borilm asa, harakatlarga 
o ‘rganish qobiliyati pasayib ketadi.
H arakat faoliyatini tez va m aqsadga muvofiq ravishda qayta 
qurish qobiliyati sifatidagi chaqqonlikni tarbiyalash uchun to ‘sat-
172

---

d an o ‘zgargan sharoitdagi t a ’sirlarga d arh ol javob berish bilan 
bog‘!iq b o ‘lgan m ashqlar q o ‘llaniladi. C haqqonlikni rivojlantirishga 
qaratilgan m ashqlar nisbatan tez charchashga olib kcladi. Ayni 
paytda esa bu m ashqlarning bajarilishi m ushaklarning nihoyatda 
aniq sezib turishini talab etadi va charchash sodir b o lg a n d a kam 
sam ara beradi. Shuning uchun chaqqonlikni tarbiyalashda dam
olish oraliqlari to ‘liq tiklanish uchun yetarli b o ‘lishi lozim.
V oleybolda m uvozanat saqlash va uni tarbiyalashga alohida 
e ’tibor qaratiladi.
M u v o za n at d eg a n d a gavd ani tu r g ‘un b ir h o la td a saqlash 
qobiliyati tu sh u n ilad i. V oleybolda m u v o zan atni saqlash statik 
(deyarli harakatsiz m uv o zanat) va d inam ik (harak at vaqtidagi 
m uvozanat) b o ‘lishi m um kin. M uvozanat funksiyasi qanchalik 
takom illashgan b o ‘lsa, u m uvozanatni shunchalik tez tikla'o oladi, 
unda tebranish am plitudasi shunchalik kichik b o ‘ladi.
M u v o z a n a t saq lash n i ik kita asosiy y o ‘l bilan ta rb iy ala sh
m um kin. Birinchisi m uvozanat saqlash m ashqlarini q o ‘llash, ya’m 
m uvozanat saqlashni qiyinlashtiradigan sharoitlardagi m ashqlar 
va h o la tla r. Ik k in ch i y o ‘l m u v o z an at (v e stib u lar va h arak a t 
m uavozanati) yo"qolmasligini ta ’m inlovchi analizatorlarni tanlab 
takom illashtirishga asoslangan. V estibular funksiyani takom illash- 
tirish uchun to ‘g ‘ri chiziqli va burchakli tezlanishlar bilan bajari- 
ladigari m ashqlardan foydalaniladi.