12-mavzu. Chaqqonlikni tarbiyalash metodikasi. Mashgʻulot turi: ma’ruza Mavzu rejasi

---

12-MAVZU. Chaqqonlikni tarbiyalash metodikasi. 
Mashgʻulot turi: 
ma’ruza 
Mavzu rejasi: 
1. Chaqqonlikni asoslovchi ayrim qobiliyalarga yo‘naltirilgan ta’sir etish yo‘llari haqida. 
2. Chaqqonlik rivojlantirish usuliyati. 
1. Chaqqonlikni asoslovchi ayrim qobiliyalarga yo‘naltirilgan ta’sir
etish yo‘llari haqida 
Optimal bo‘lmagan muskulning kuchlanishlar bilan kuchlanishi har qanday harakat 
ma’lum ma’noda muskullardagi qo‘zgalish va bo‘shashish birikmasining natijasidir (kerakli 
vaqtdagi ma’lum muskullarning bo‘sha-shuvi) qo‘zg‘alish harakatlarini muvaffaqiyatli bajarish 
uchun zarur (17-jadval). Harakatning kuchlanishi natijalarga salbiy ta’sir etadi. Sport turlari 
bo‘yicha misol: Chaqqonlikni tarbiyalashga quyidagilar ko‘maklashadi:
1. Muskullarni bo‘shashtirish;
2. Muvozanatni saqlash;
3. Fazo sezgisi. 
17-jadval 
Muskullarni bo‘shashtirish 
Muskul kuchlanish 
shakllari uch xil 
shaklda ko‘rinadi 
Yo‘qotish yo‘llari 
A) 
Tinch holatda (tonik kuchlanish) 
muskullarda kuchlanishni oshirish 
- bo‘shashish, cho‘zilish mashqlari, massaj, 
suzish (silkinish, erkin tebranish va h.k.) 
B) 
Tezlik (tezkor) kuchlanish (kuchlanish 
tezligi yetarli emas, natijada tez 
harakatlar bajarilganda muskullar 
bo‘shashishga ulgurmaydi). 
- kuchlanish va bo‘shashishni almashtirib turish 
(sakrash, irg‘itish, to‘l-dirma to‘plarni otish va 
ilish va h.k.) 
V) 
Jismoniy mashqlar bilan shug‘ 
ullanayotganlar uchun mos bo‘lgan 
koordinatsion kuchlanish. 
- bo‘shashtirishga oid mashqlar, harakatlarni 
bajarishda tabassum qilishni tavsiya etish. 
Koordinatsion qobiliyatlarni asoslovchi ayrim qobiliyatlarga yo‘naltirilgan ta’sir etish 
yo‘llari haqida. Koordinatsion harakat qobiliyatlarini tarbiyalash jarayonida tana holatini saqlash 
katta ahamiyatga ega (har xil statik va dinamik holatlarda muvozanatni saqlash) (18-jadval). 
Muvozanatni saqlash vositalari maxsus tanlab olingan mashqlar bo‘lib, tana holatini har xil 
vaziyatda saqlashga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Muvozanat saqlash mashqlari: statik holatda 
yoki siljish holatda kichik buyumlarda, hoda ustida va h.k.: Qo‘llarda tik turish, braslarga tayanib 
turgan holda va h.k.; Har xil aylanma harakatlarni bajarib, statik holatda turish va h.k. 
18-jadval 
2. Chaqqonlik rivojlantirish usuliyati 
 
Muvozanat saqlashni 
takomillashtirish 
Misol (usullarni amalga 
oshirish) 
Noqulay faoliyatda mashqni bajarish va 
muvozanat saqlash vaqtini uzaytirish. 
"Qaldirgoch" - bir oyoqda turib, tanani oldinga 
egilgan, qo‘llar yon tomonga uzatilgan. 
O‘z-o‘zini nazorat qilish imkoniyati vaqtincha 
yo‘qotilgan. 
Ko‘zlari bog‘langan holda guruh akrobatik 
mashqlarni 
bajarish 
gimnastik 
xodada 
burilishlar. 
Tayanch holati kamaytirilgan. 
Statik va dinamik mashqlarni to‘nkarilgan 
gimnastik skameyka reykalarida yoki ingichka 
gimnastik xodada mashq bajarish. 

---

Tayanch holatining balandligini oshirish. 
Yog‘och oyoqda yurish yoki baland bruslarda 
baland gimnastik xodada mashqlarni bajarish. 
Mustahkam bo‘lmagan buyumlarda tayanch 
holat va h.k. 
Qimirlayotgan xodalarda, gorizontal tortilgan 
yoki osilgan arqonda, sirpanchiq maydonchada 
mashqlar. 
Tana holatini, ya’ni muvozanatni saqlashga qaratilgan eng keng tarqalgan usullardan biri 
tayanib turish maydonchasini qisqartirish, qimirlayotgan buyumlarda tayanch holatda bo‘lish, va 
omonaj buyumlarda statik holatda bo‘lish va vaqtini uzaytirish. 
Fazoviy harakatlarni boshqarish 
Har bir harakatga o‘rganishda va bajarishda fazo sezgirligi muhim rol o‘ynaydi. Fazoviy 
vaqt yoki harakatlarni dinamik aniqligini hisobga olish hammasi bir xil emas. Ular bir biridan 
farq qiladi. Fazoviy sezgi xususiyatlari va fazoviy harakat parametrlari chambarchas bog‘liq 
hamda "mushaklar sezgisiga" olib keladi. Shunday qilib, shu narsa ma’lumki, jismoniy tarbiya 
jarayonida "fazoviy sezgi"ni takomillashtirish berilgan fazoviy harakat vazifalarni qat’iy tartibda 
bajarish qobiliyatlarini takomillashtirishga qaratilgan. Bu faqatgina fazoviy sezgini va fazoviy 
harakat aniqligini ta’minlash hamda asosiy harakat qobiliyatlarini tarbiyalashda va harakat 
faoliyatiga o‘rgatish tuzilishining oqilonaligi natijasida vujudga keladi. 
Mavzu yuzasidan savollar: 
1. Chaqqonlikni asoslovchi ayrim qobiliyalarga yo‘naltirilgan ta’sir etish yo‘llari haqida 
nimalarni bilasiz? 
2. Chaqqonlik rivojlantirish usuliyati nima?