Университети

 
 

---

184 
Маъруза 7.
АРХЕОЛОГИЯ ЁДГОРЛИКЛАР ВА УЛАРНИНГ ТАРИХНИ 
ЎРГАНИШДАГИ АҲАМИЯТИ 
 

РЕЖА; 
1.
Қадимги тош даври маконлари. 
2.
Қишлоқ, шаҳар, ибодатхона археология ёдгорликлари
3.
Қабр – қўрғонлар ва уларнинг турлари 
4.
Ҳарбий истеҳкомлар 
5.
Йўллар ва бошқа турдадаги археологик ёдгорликлар 
 
 

ТАЯНЧ СЎЗЛАР ВА ИБОРАЛАР 
Археология, хронология, макон, манзилгоҳ, ов қопқони, ғор, қоятош 
расмлар, қишлоқ, шаҳар, ибодатхона, қабр-қўрғонлар, ҳарбий истеҳкомлар, 
сардоба, карвонсарой ва ҳ. к.
 

АННОТАЦИЯ 
Палеолит даври ёдгорликлари – ғорлар (Тешиктош, Селунгур). Табиий 
ғорларнинг характеристикаси, ер усти манзилгоҳлари (Аяккакетма), табиий 
тош чайлалар, Кремний тош қурол ясаш устахоналари (Учтут). Қоятош 
расмлари (петроглифлар
, 
Зараутсой).
 
Қишлоқлар. Неолит даврида уй 
қурилишининг бошланиши. Жайтун ёдгорлиги. Бир хонали уйлар. Энеолит. 
Кўп хонали уйларнинг қурилиши. Каратепа. Қишлоқларнинг пайдо бўлиши. 
Характеристикаси. 
Мудофаа 
деворлар 
билан 
ўралиши. 
Илоҳият 
хоналарининг шаклланиши. Қишлоқларнинг турлари. Қабр ва қўрғоннинг бир-
биридан фарқи. Ёрма қабр. Катакомб қабрлар. Ёғоч қабрлар. Қабр ва 
қўрғонларга буюмлар қўшиб кўмиш анъанаси ва бошқалар. 
 
 

---

185 
1. ҚАДИМГИ ТОШ ДАВРИ МАКОНЛАРИ. 
Археология фанининг методологик асосларини тарихий исчиллик, 
холислик, объективлик тамойиллари ташкил этади, қадимги жамиятларнинг 
тарихий кетма-кетликда ривожланишини ўрганиш археология дала амалиёти 
вазифасига киради. Археология тарих каби ёзма манба материалларидан 
фойдаланади. Аммо, археология аксарият холларда асосан археологик 
манбалар ва маълумотлар асосида жамият тарихий тараққиёти ҳақида 
умумий тасаввур ва тушунчалар беради. Агар, ер юзида инсон пайдо 
бўлишидан то ҳозирги кунгача 3 миллион йил бўлган бўлса, унда кишилик 
жамияти тарихининг 99% даврини ўтмиш моддий манбалар асосида 
археология фани ўрганса, қолган 1% давр эса ёзма манбалар асосида тарих 
фани ўрганади. Бу билан кишилик жамияти тарихида ёзма манбаларнинг 
пайдо бўлиши билан археология фани чегараланмайди, аксинча энди моддий 
манбалар билан ёзма манбалар таққосланилади, таҳлил қилинади. Энг 
қадимги ёзма манбалар ҳам археология фани махсули асосида топилган ва 
эпиграфика фанига тортиқ қилинган. Ёзма манбалар ҳудудий жиҳатдан 
нисбий бўлиб, уларнинг энг қадимийси мил. авв. III минг йилга тегишли 
Ғарбий Осиё ёзма манбалари бўлса, Австралия тарихи ёзма манбалари эса 
1788 йилдан бошланади. (Colin Renfrew, Paul Bahn. Archaeology: Theories, 
Methods and Practice. London. 2004. P. 12-13) 
Археология фанининг манбалари қуйидаги икки турга бўлинади: 
4.
Табиий манбалар
(палеозоология, пале оботаника) - инсон ва ҳайвон 
суяклари ва ўсимлик қолдиқлари геологик қатламлар бўлиб, уларни асосан 
антропологлар, зоологлар, ботаниклар ва геологлар ўрганадилар. 
5.