Universiteti I prishtinës fakulteti I inxhinierisë mekanike

Këndet e teheve kryesore

Procesi i prerjes te puntot spirale është paraqit skematikisht në fig. 1.16, për një nga tehet kryesore të prerjes në formë të zhvilluar dhe atë rreth puntove.

Trashësia e ashklës .



Fig.1.16. Janë të paraqitura tehet e prerjes dhe këndet e punës.
Figura paraqet:

a – Këndi i lirë dhe i përparmë në maje të puntos,

b – Këndi i lirë në formë të pështjellur,

c – Këndi i përparmë në procesin e prerjes.

Nga figura mund ti shënojmë këndet:

 – Këndi i lirë në maje (këndi i retifikuar),

_p – Këndi i lirë në proces të prerjes, apo këndi i punës,

 – Këndi i pykës,

_p – Këndi i përparmë në procesin e prerjes apo këndi i punës,

 =  = Këndi përpjetë i spirales,

 – Këndi i hapit apo këndi që anon në rrafshin e prerjes.
Nga fig. 1.16 dhe 1.13 mund të llogaritet:

1.10

1.11

Nëse në 1.11. e vendosim në 1.6 dhe 1.10. do të fitojmë:

1.12

1.13
Këndet maten në rreth (buzë) te puntove.
Në procesin e prerjes është:

1.14
1.15
Këndi i hapit mund të llogaritet

1.16
ku është:

s – hapi (m/rrot),

d – diametri i puntove (m).

Në praktik punohen puntot spirale me këndet e retifikuara të teheve kryesore më shumë prej:

 = 5 ÷ 14
Rritja e këndit të retifikuar kah thelbi duhet të qëndroj, sepse edhe këndet  që anojnë në rrafshet prerëse, siç shihet nga fig.1.16. rriten kah thelbi. Tabela 1.5 i jep vlerat informative të këndeve  për puntot me diametër deri në 25 mm të cilat vlejnë dhe për pikat e ndryshme të brinjëve kryesore të puntove të njëjta.
Tab. 1.5. Këndi që anon  të rrafsheve prerëse për diametra dhe hapa të ndryshëm.

Diametri i puntove ‘d’ [mm]	Vlera e hapit ‘s’ [mm/rrot]
	0.1	0.2	0.5	1.0	1.5	2.0	3.0
5	022’	044’	149’	339’	528’	715’	1048’
10	011’	022’	055’	149’	244’	334’	458’
15	008’	015’	036’	113’	150’	226’	339’
20	006’	011’	028’	055’	122’	149’	244’
25	005’	009’	022’	044’	106’	128’	211’

Nga tabela 1.5 shihet se te hapi i madh këndet  mjaft zvogëlojnë këndet e lira , dhe atë në afërsi të thelbit.

Më tutje, në rastet e shpimit me hapa normal vlerat e këndeve  është pa rëndësi, njashtu që dallimi në mes të këndeve _r dhe  është i vogël, kështu që në praktikë mund të mos përfillin.

1. 
   Elementet e profileve të kanaleve spirale.
   

Forma e kanaleve në puntot spirale duhet të kënaq kushtin që ashkla bëhet të mënjanohet. Kanalet (shlizat) nuk guxojnë punton te dobësojnë, përkundër formës së saj duhet te bëjnë rezistencë ndaj thyerjes. Kanalet (shlizat) rëndomtë punohen me frezim. Dimensionet e profileve te dhëmbit të veglës për punim të kanaleve varet nga:

1. 
   Kërkimi i formës së tehut,
   
2. 
   Diametrit të nevojshëm të thelbit,
   
3. 
   Përpjeta e këndit të kanalit të spirales,
   
4. 
   Këndit i majës së puntove,
   
5. 
   Pozita e veglës për frezim në raport me boshtin e puntove,
   
6. 
   Diametri i veglës për frezim.
   

Gjerësia e kanaleve rendomë është e njëjtë me gjerësinë e skajshme të shpinës. Elementet gjeometrike të profileve të frezave duhet të caktohet në mënyrë konstruktive.

Fig.1.17, tregon formën e dhëmbit të frezit për frezim të kanaleve spirale të puntove dhe ato për:

1. 
   përpjeta e spirales  = 30,
   
2. 
   këndi i bizës apo majës 2 = 116,
   
3. 
   trashësia e thelbit d₀ = 0.13 d.
   

Fig.1.17. Forma e dhëmbit të veglës frezuese

për frezim të kanaleve spirale të puntove.
Masat e nevojshme të dhëmbit fitohen me

b = 0.680  d (mm),

a = 0.456  d (mm),

f = 0.040  d (mm),

e = 0.135  d (mm),

c = 0.567  d (mm),

g = 0.113  d (mm).

1. 
   Biza (pikëshënuesi) në punto
   

Brinja tërthore e puntove duhet gjithashtu të prej. Për atë duhet posaçërisht të ketë kujdes në pjesët e retifikuara të rrafsheve para brinjës tërthore. Brinja tërthore e prenë ashklën përkundër ndaj brinjëve kryesore. Këndi i përparmë është negative para brinjës tërthore. Përveç asaj në mes të rrafsheve prerëse dhe rrafsheve të lira në këto vende mbetet hapësirë e vogël për kalim (kanal) të ashklës. Për atë është e nevojshme, që këndet që i formojnë brinjët kryesore me brinjën tërthore të ratifikohen, njashtu formohen bizat (pikëshënuesit), gjë që shihet në fig.1.18. Ashkla më lehtë mund të përcillet përmes hapjeve (qelive) të bizës e me atë dukshëm e zvogëlon presionin aksial. Biza përpunohet me pllakë ratifikuese

të ngushtë, ndërsa sipërfaqet e shënuara duhet që sa ma saktë dhe simetrikisht në rreth të anëve tërthore të brinjës. Vlerat për  janë të treguar në tab. 1.6.



Fig.1.18. Paraqitja e Fig.1.19. Paraqitja e retifikimit të bizës

bizit në maje të puntos. në punto me pllakëzën nga metali i fortë.

1. 
   Biza në punto me pllakëzën e metalit të fortë
   

Te puntot me pllakëza të metalit të fortë ratifikohet biza (maja) me diametër mbi 5 mm. Fig.1.19. tregon retifikimin e bizës në punto me pllakëza nga metali i fortë.

Në tabelën 1.6. janë të dhëna vlerat e retifikuara të bizave (majave) në puntot me pllakëza nga metali i fortë.
Tab.1.6. Vlerat e bizave (majave) në tehet tërthore të puntove me pllakëza nga metali i fortë fig.1.19.

Diametri i puntos ‘d’ në [mm]	5÷7	8÷10	11÷14	15÷21	22÷23	24÷27	28÷30
Vlerat e bizës (majës) të tehut tërthor a--------(mm) b--------(mm)	1.0 1.0	1.0 1.5	1.5 2.0	2.0 2.5	2.2 3.0	2.5 3.5	3.0 4.0

Vlerat e bizës (majës) të tehut tërthor në puntot te çeliqet shpejtë prerës (fig 1.18)

Vlerat e bizës së tehut tërthor a--------(mm)

1.0

1.0

1.5

2.0

2.5

2.8

3.0

1. 
   Puntot maja e të cilave është dyfish e retifikuar
   

Fig.1.20. Paraqitja e puntos me retifikim të

dyfishtë të majës me retifikim të skajit të bizës.
Fig.1.20 paraqet puntot maja e të cilave është dyfish e ratifikuar. Kjo punto paraqet skaj, edhe bizën të shpuar edhe atë nga ana e skajshme e cila më së miri shihet në figurë. Përparësitë e këtyre puntove është në qëndrueshmëri më të madhe, sepse rritet gjatësia e tehut të gdhendur.
Ashkla është e hollë dhe e gjerë, ndërsa largimi i nxehtësisë bëhet më i mirë. Përveç asaj rritet këndi në kalim te pjesës cilindrike, d.m.th. në vend të harxhimit më të madh fitohet përforcim, d.m.th. këndi është më i topitur (trash). Tab. 1.7, jep vlerat për konstruksionet e majave të puntos.
Tab.1.7. Vlerat e elementeve me retifikim të thjesht dhe dyfish të puntos.

Emërtimi i diametrave të puntove d	Retifikimi i majës					Gjilpërimi		Retifikimi i tehut
	Këndi i majës		Gjat. e dytë e majës	Kën. i lirë	Kën. i tehut ndih.	Gjat. tërth. e brinjve	Gjat. e bizës	Gjat. e retifiki.	Gjat. e tehut	Kën. i lirë
	2	20	b (mm)			a (mm)	l (mm)	l1(mm)	f (mm)	1
Për 0.25÷12		-	-	14^o...11	50	-	-	-	-	-
Mbi 12÷15			2.5			1.5	3	1.5
Mbi 15÷20			3.5			2.0	4	1.5
Mbi 20÷25	118	70	4.5	12...9		2.5	5	2.0
Mbi 25÷30			5.5			3.0	6	2.0	0.2÷0.4	6÷8
Mbi 30÷40			7.0		55	3.5	7	3.0
Mbi 40÷50			9.0	11...8		4.0	9	3.0
Mbi 50÷60			11.0			5.5	11	4.0
Mbi 60÷70			13.0			6.5	13	4.0
Mbi 70÷80			15.0			7.5	15	4.0

Vërejtje: Vlerat e këndit  të dhëna në tabelë janë të matura nga ana e jashtme cilindrike rrafshit të zhvilluar, dhe ato në mes të rrafsheve i cili i takon rrafshit të fundit në pikën e jashtme të tehut (majës) dhe rrafsheve pingule (vertikale) në boshtin e puntove e cila e mban të njëjtë pikën.
Në tabelë 1.8. janë të dhënë format e majave të spiraleve te puntot në varshmëri nga materiali i cili përpunohet dhe diametrat e puntove.

Tab.1.8. Format e ndryshme e majave te puntot spirale në varshmëri nga diametri dhe materialit përpunues.

Diametri i puntove (mm)	Forma e mprehtësisë	Shenja	Materiali përpunues
Prej 0.25 deri 12	e thjesht	I	Çelik, Çeliku i shkrirë, hekuri i shkrirë
Prej 12 deri 80	e thjesht me bizë	II	Çeliku i shkrirë fortësia në tërheqje me m500 N/mm^2 me lëvozhgë
	e thjesht me bizë dhe tehut të mprehtë	III	Çeliku dhe Çeliku i derdhur me fortësi m500 N/mm^2 me lëvozhgën e menjanushme
Prej 12 deri 80	e dyfishtë me bizë	IV	Çeliku i derdhur me fortësi në tërheqje m500 N/mm^2 me lëvozhgë hekuri i derdhur me lëvozhgë
	e dyfishtë me bizë dhe tehut të mprehtë	V	Çeliku dhe Çeliku i derdhur me fortësi në tërheqje m500 N/mm^2 me lëvozhgë të hjekur hekurina e derdhur me lëvozhgë të hjekur

Vërejtje: Puntot për përpunim të materialeve të ndryshme me diametër deri në 12 mm, mprehja sipas shenjës I kurse me diametër mbi 12 mm sipas shenjës V.

1. 
   Mprehja apo retifikimi i majës së spirales së puntove
   

Puntot spirale nuk mund të shpojnë drejt (në rregull), nëse maja e puntove nuk është retifikuar drejt (në rregull). Puntot mprehën vetëm në sipërfaqet e lira me kënd të lirë pozitiv. Përveç saj, për tu zvogëluar gjerësia e presës (tehut) tërthor, ndonjëherë retifikohet edhe fundi brenda te vetë maja e puntove. Mënyra më e rëndomtë e retifikimit të sipërfaqeve të lira në formë të gumës së rrafshit të konit e cila në maje e ka këndin , dhe boshtin që anon kah boshti i puntos për kënd .

Fig.1.21. Paraqitja e retifikimit të bizës së puntove me sipërfaqet konike.
Largësia e boshtit të puntove prej boshtit të gumës së konit është ””. Në fig.1.21 është treguar një retifikimi i tillë. Vlerat për këndet janë përafërsisht kësi sojë:

,

.
Këndetdhe  caktohen nga barazimi:

1.17
Gjatë rregullës së mprehjes së këndit , i cili e mbyll tërthorazi tehun me kahjen e tehut kryesor në vlerë prej  = 55.
Në tehun tërthor këndet e prerjes janë mjaft të padëshirueshëm, sepse lajmërohen këndet e sipërfaqeve të përparme  = , në rase të tilla mund të flitet për prerjet (gdhendjet) normale. Këto kushtëzime deri diku përmirësohen me shkurtimin e tehut tërthor dhe retifikimin e thelbit.
Në fig.1.22. më së miri shihen kushtëzimet me cilat punon tehu tërthor i puntove.



Fig.1.22. Tregon punën e puntove në ndonjë prerje cilindrike: 1....3 prerjet

e teheve kryesore, 4....6 prerjet e teheve tërthore - kahja e prerjes.
Për atë shihet se në retifikimin e puntove posaçërisht duhet të ketë kujdes. Përveç mënyrës së theksuar mënyra e retifikuar e majës konike, pllaka mbështetëse mundet lirisht të ratifikohet në formë të mbështjellësit konik (fig.1.23.) dhe në formë të mbështjellësit cilindrik (fig.1.24.).


Fig.1.23. Paraqitja e rrafsheve të lira të retifikuara në formë konike.
Mprehja e majës në formë të konit jep kënd të lirë i cili rritet kah boshti i puntove. Dimensionet e këndeve të lira mund të zgjidhën sipas dëshirës dhe sipas asaj të caktohet forma e mollotës (i cili formon pjesën e sipërfaqes së majës të puntos) dhe pozitës së tij.
Sipas figurës 1.23 forma e rrafsheve të lira dhe këndeve të lira përcakton këto madhësi:

• 
  Largimin (mënjanimin) „a“ për të cilën brinja prerëse duhet të vendoset para boshtit të lëvizjes, i cili është edhe boshti i konikut,
  
• 
  Këndi i cili formon boshtin e lëvizjes dhe boshtin e puntove,
  
• 
  Largësinë „b“ e pikës në të cilën në projeksion piten boshtet e lëvizjes dhe boshti i puntove së pllakës retifikuese.
  

Këndet në mes të boshtit te puntove dhe boshtit të lëvizjes është më së shumti . Atëherë është boshti i lëvizjes paralele me pllakën ratifikuese dhe konike në ata kufi të rastit e shndërron në cilindër. Nga fig.1.24 shihet se ky lloj i retifikimit të masës nuk është aq i dëshiruar, sepse ekzistojnë vështirësi për at shkak nuk është e mundur në pjesët e jashtme të brinjëve kryesore dhe në pjesët e brinjëve tërthore të arrihen këndet prerës të dëshiruara.

Fig.1.24. Tregon rrafshet e lira të retifikuara në formë të konit.
Nëse dëshirojmë ta ruajmë kushtin e pozitës së drejt tërthorazi ndaj brinjës kryesore „b“ mbi boshtin e lëvizjes. Për at shkak në këtë pjesë së brinjës kryesore lajmërohen këndet e lira negative, atëherë zgjidhet e kënaqshme mund të arrihen vetëm te puntot me diametra të vogël.
Në fig.1.25 janë format më të dëshiruara të majave të puntove të retifikuara në makinat e ndryshme sipas mënyrës së dhënun.





Fig.1.25. Paraqitja e mënyrave të ndryshme të retifikimit të majave të puntove.
a ÷ d) Tehet konike kryesore,

a) pa bizë të korrigjuar,

b) me bizë të korrigjuar,

c) me korekcion shumë të theksuar,

d) me kënde prerëse të ndërprera (këndi).
e ÷ l) Retifikim kryqëzor,

e) pa tehe tërthore,

f) me tehe tërthore,

g) forma e modifikuar,

h) puntot me vrimë (hapje) të ratifikuar në tehun tërthor,

i) puntot me retifikim spiral shpinor dhe me tehe tërthor në formën s,

k) puntot me retifikim special për hekur të derdhur,

l), m) me retifikim shpinor.

n ÷ p) Me tehe tërthore të retifikuara,

n) me kënd normal të bizës,

o) me kënd shumëfish të shkallëzuar të bizës,

p) punto me teh kryesor të zgjatur me formë parabolike.

1.