Universiteti arxitektura fakulteti

15.2. Suwdаn paydаlаnаtuǵın kishi аrxitekturа formаlаrı 
Insan ómirinde suwdıń róli júdá úlken. Áyyemgi zamanlarda insannıń dáryalar, 
kóller, teńizlerdiń jaǵalarına kóship barıwı tosınnan emes. Qaladaǵı ashıq suw 
aǵımları hám suw háwizleriniń áhmiyetli wazıypası házirgi kúnde de saqlanıp 
kelmekte. Qaladaǵı suw shıǵarıw mashqalası, ásirese jeterli tábiyiy ústki suwlarǵa iye 

---

113 
bolmaǵanlarǵa úlken itibar qaratıw lazım. Qalaǵa suw shıǵarıwdıń túrli usıllar menen 
ámelge asırılıwı múmkin: jasıl massivler – qala parkleri, mikrorayonlardıń baǵları 
menen birgelikte qalada jasalma kóllerdi shólkemlestiriw. 
Mikrorаyonnıń landshaftı fontanlar, ózine sáykes formalardaǵı balalar 
shomılatuǵın basseynler formasındaǵı jasalma suw háwizler menen hámde kópirler 
hám dambalardıń
hám t.b qurılısı arqalı jánede bayıtıladı. Fontanlar óziniń dúzilisi 
boyınsha tez aǵatuǵın hám háykel túrlerine ajıratıladı. 
Tez aǵatuǵın fontanlar átirapındaǵı lanshafttıń suw aǵımlarınıń oynatılıwı 
menen bezetilip, dekorativ effekt jaratıladı. Háykelli fontanlar yamasa dekorativ 
elementleri menen olar boyınsha suwdı aǵızıp qurıladı. Dekorativ elementlerdiń – 
vazalar, shıǵanaqlar, jomlar túrindegi forması aǵıp turatuǵın suwdıń súwretin 
aldınnan belgilep qoyıladı. Fontanlar hám basseynlerdegi suwdıń beti
tutasıp turǵan 
aymaqlardıń betinen
biyik bolmawı kerek.
Háwizler – statikalıq forma bolıp, suw háwiziniń hárdayım tınıshlıq halatı 
menen xarakterlenedi. Háwizler mramor taslı, granit penen bezetilgen bolıwı 
múmkin, olar fantonlar menen bir-birin toltırıp turadı. Háwizlerdiń basqa toparı – 
“jabayı” tábiyattı esletetuǵın tábiyiy suw háwizine
uqsatıp jasalatuǵın háwizler bolıp 
tabıladı.
Suwdıń dinamik (tasqın) forması – úlken sarqıramalardan
baslap toǵaydaǵı 
kishkene bulaqlarǵa deyin boladı.
Kaskadlar – túrli júzelerde jaylasqan bir qatar ayırıqsha kishi suw háwizlerinen 
ibarat boladı. Bunda suw “keseden kesege” principi boyınsha ústki suw háwizlerinen
tómendegisine aǵıp turadı. Kaskadlar universal bolıp, qay jerde kerek bolsa sol jerge 
qosıp qoyıw múmkin.
Saylar – real tábiyiy elementi bolıp, jabıq sistemadan ibarat bolıp esaplanadı.
Sarqırama – biyiklikten aǵıp turıwshı suw. Sarqırama kompoziciyanıń 
jarqin
elementi bolıp, ulıwma kórinistiń oraylıq elementi etip dem alıw ornına qosıp qoyıw 
múmkin. Sarqıramalar álp biyikligi yamasa araldaǵı háwizler menen birge qosılǵan 
halda suw háwzelerindegi eń jaqsıraq kórinedi. 

---

114