Universiteti arxitektura fakulteti

2.2.
 
Qalalardıń rawajlanıwı 
Qalalardıń rejeli strukturasınıń haqıyqıy, hár túrliligi shegarasız. Biraq ayırım 
usıllar hám ulıwma nızamlıqlar bar. 
Tarıyxıy sharayatqa hám funkciyanıń evolyuciyasına kóre qalanıń keńislikte 
rawajlanıwın 3 rejeli formaǵa túsiriw múmkin.
1.
Qaladaǵı turaq–jay qurılısın tıǵızlastırıw, territoriyadan paydalanıw 
dárejesin intensivlestiriw; 
2.
Qala shegarasın keńeytiriw hám oǵan qońısı territoriyaların ózlestiriw; 
3.
Qaladaǵı aymaqlıq jaqtan bir-biri menen jaqınlaspaytuǵın jańa qala-
átirapındaǵı ǵárezsiz rayonları yáki qońısı qalalardı ajıratıp shıǵarıw; 
Qala qurılısı sistemasınıń óz rawajlanıwı procsesindegi turaqlılıǵı hám jasaw 
dárejesi onıń rejeli strukturasına hám qalanıń aymaqlıq rawajlanıw xarakteristikasına 
baylanıslı. Sol kóz qarastan, qalalardıń strukturalı sxemasın tómendegishe ajıratıw 
múmkin: 
1.
Oraylıq (bir toplamlı). 
2.
Sızıqlı. 
3.
Tarmaqlı (ortogonal, kletkalı). 
Oraylıq sxema mákani ózlestiriwde kóbirek polyusı aymaqlanıwı
hám 
baylanıslardıń eń kóp toplamlılıǵın xarakterleydi. Sızıqlı strukturalar kemirek 
toplanıwǵa iye hám olardı qáliplestiriwshi bas transport magistralına kóre tıǵızlanadı. 
Tarmaqlı sxemalar territoriyanıń salıstırmalı bir tegis ózlestiriliwin kórsetip, 
hárdayım birinshi strukturada keyingi ekewiniń elementlerin kóriw imkánin beredi. 
Qalanı rejeli qáliplestiriwdiń bul 3 túri ózara bir-birin toltıradı hám joybarlawdıń túrli 
dárejelerinde óz mánisin saqlap qaladı.
Qalanıń ósiwi menen onıń rejeli strukturasın formalı ózgerttiriw zárúr hám 
qalanıń rejeli strukturasına jańalıqlar kirgiziwge, onı sapası jaǵınan jańa elementler 
menen quramalastırıw mútáájligi payda boladı. Bunday izbe–izlik formalıq 
ózgertiriwler procsesinde qala rejesi strukturasınıń rawajlanıwında miyrasxorlıq
júz 
beredi.