Uning salomatligi

C3 4- laboratoriya mashg‘uloti
j Jismoniy mashqlarning yurak-qon tomir sistemasiga
ta’sirini aniqlash
Zarur asbob va jihozla r: sekundomerli soat, fonendoskop, sflgmomanometr yoki tonometr.
Ishni bajarish tartibi

1. 
   2—3 o‘quvchi 5 minut partada tinch o‘tirganlaridan so‘ng pulslari sanaladi va arterial bosimi o‘lchanadi. Tinch holatda olingan natijalar doskaga har bir o‘quvchining familiyasi qarshisiga yozib qo‘yiladi.
   
2. 
   0‘quvchilar navbat bilan belgilangan jismoniy mashqni bajaradilar. (30 s davomida 20 marta о‘tirib-turish.)
   
3. 
   Mashq tugashi bilanoq, pulsi sanaladi, arterial qon bosimi o‘lchanadi. Olingan natija doskaga — tinch holatdagi natijalar yoniga yozib qo‘yiladi.
   
4. 
   Uch minut dam olgandan keyin puls va qon bosimini takror o‘lchab, doskaga yozib qo‘yiladi. Bu natija tinch holatdagi natijaga tenglashishi kerak. Agar tenglashmasa, mazkur o‘quvchining yurak-qon tomir sistemasi chiniqmaganligini ko‘rsatadi.
   

V bob. NAFAS OLISH SISTEMASI

19. 
    § . Nafas olish, nafas olish organlarining tuzilishi
    

+ Ahamiyati va funksiyasi
Odam va liar bir boshqa tirik organizm tashqi muhitdan kis- lorod qabul qilib, karbonat angidrid gazini chiqarib turishi nafas olish deb ataladi.
Nafas olish jarayoni quyidagi qismlardan iborat:

1. 
   0‘pka alveolalari va tashqi muhit o‘rtasida kislorod va karbonat angidrid almashinuvi (tashqi nafas olish).
   
2. 
   0‘pka alveolalari va o‘pkaning kapillar qon tomirlari o‘rta- sida kislorod hamda karbonat angidrid almashinuvi.
   
3. 
   Qon va to‘qimalar o‘rtasida kislorod va karbonat angidrid almashinuvi (ichki nafas olish).
   

Nafas olish organlariga burun bo‘shlig‘i, hiqildoq, kekirdak (traxeya), bronxlar, o‘pkalar va plevra pardalari kiradi (34- rasm).
Burun bo‘shlig‘i to‘siq bilan ikkiga bo‘lingan. Uning icliki yuzasi shilimshiq parda bilan qoplangan. Bu pardada juda ko‘p mayda bezchalar bo‘lib, ulardan havoni tozalash vazifasini bajaruvclii shilimshiq suyuqlik ajraladi. Burun bo‘shlig‘i nafas havosini tozalaydi va ilitib o‘tkazadi.
Hiqildoq IV—VI bo‘yin umurtqalari ro‘parasida joylashgan.
Hiqildoq havo o‘tkazuvclii nafas yo‘li vazifasini bajarishdan tashqari, u tovush hosil qiladigan ovoz apparati hamdir. Uning ichki qavati tukli shilimshiq pardadan iborat, devori esa tog‘ay va muskullardan tashkil topgan. Ichki qavatining o‘rtasida tovush boylamlari va muskullari joylashgan. Ulaming harakati, qisqarishi va bo‘shasliislii natijasida ovoz teshiklari ocliilislii yoki yopilislii orqali tovush hosil bo‘ladi.
Hiqildoqdan havo uning pastki qismiga tutashgan nafas yo‘liga, ya’ni kekirdakka o‘tadi.
Kekirdak (traxeya) hiqildoqning pastki qismidan, ya’ni VI—VII bo‘yin umurtqalari ro‘parasidan boshlanib, V ko‘krak umurtqasi ro‘parasigaclia davom etadi va shu joyda o‘ng va chap bronxlarga bo‘li- nadi. Uning uzunligi odamning bo‘yiga qarab, 9—13 sm gacha yetadi.