Uning salomatligi

+ Tuzilishi va vazifasi
Ovoz hosil bo‘lishida liiqildoqda joylashgan ovoz boylamlari, mus­kullari bilan birga, til, lablar, og‘iz bo‘shlig‘i, burun bo‘slilig‘i va uning yuz, peshana suyaldari orasida joylasligan qo‘shimcha kovaldari, halqum, kekirdak, bronxlar va o‘pkalar ham ishtirok etadi.
Odam gapirmay turganda liiqildoqda joylashgan ovoz boylam- larining tesliigi ocliiq holda bo‘ladi (u uchburchak shaklda). Pi- cliirlab so‘zlaganda ham ovoz tesliigi ochilgan holda bo‘ladi. So‘zlash-


35- rasm. Ovoz apparati:
I— gapirganda va ashula aytgan vaqtda ovoz boylamlari oralig‘idagi teshikning yopiq holatda ko‘rinishi; II — pichirlab gapirganda ovoz teshigining yarimochilgan holatda ko‘rinishi; III— gapirmagan vaqtda ovoz teshigining ochiq holatda (uchburchak shaklda) ko‘rinishi.
1— hiqildoq; 2— halqum; 3— halqumning burun teshigi;
4— og‘iz bo‘shlig‘i va uning qo‘shimcha kovaklari; 5—burun bo‘shlig‘i.



ganda, kuylaganda ovoz teshigi yopiladi va o‘pkadan nafas bilan chiqariladigan havo katta kuch bilan ovoz boylamlariga ta’sir qilib, ulaming tebranislii natijasida ovoz hosil bo‘ladi (35- rasm).
Ovozning o‘tkirligi ovoz boylamlarining kalta yoki uzun bo‘li- sliiga bog‘liq. Ayollarda ulaming uzunligi o‘rtacha 18—20, erkak- larda 20—22 millimetr.
Nafas harakatlari nafas olish va nafas chiqarishdan iborat. Nafas olish harakati qovurg‘alaming ko‘tarilishi va diafragmaning
pastga tushishi orqali ta’minlanadi. Qovurg‘alaming ko‘tarilishi bo‘yin va tashqi qovurg‘alararo muskullaming qisqarislii natijasida yuzaga keladi. Diafragmaning pastga tushishi esa uning muskullari qisqarislii natijasida sodir bo‘ladi. Bu harakatlar natijasida ko‘krak qafasining hajmi kattalashadi, o‘pka kengayadi va tashqi muliitdan o‘pkaga havo so‘rib olinadi.
Nafas chiqarish harakati icliki qovurg‘alararo va qorin mus- kullarining qisqarislii orqali ta’minlanadi. Ichki qovurg‘alararo muskullar qisqarganda qovurg‘alar pastga tushadi, qorin mus­kullari qisqarganda diafragma yuqoriga ko‘tariladi. Natijada ko‘krak qafasining hajmi kichrayib, o‘pkalaming torayishiga va ulardagi havoning tashqi muhitga siqib cliiqarilisliiga sabab bo‘ladi.
0‘pkaning tiriklik sig‘imi. Nafas olish va nafas chiqarish harakatlari natijasida o‘pkalarga, ya’ni ulaming alveolalariga uzluksiz ravishda tashqi muliitdan havo kirib va chiqib turadi.
Odam tinch turganda o‘rtacha 500 ml havo oladi va shuncha havoni cliiqaradi. Bunga nafas havosi deyiladi. Odam chuqur nafas olsa, tinch nafas olgandagi 500 ml nafas havosining ustiga o‘pka- ga yana 1500 ml havo kirishi mumkin (qo‘shimcha havo). Odam tinch nafas chiqarishdan so‘ng (nafas havosi 500 ml) chuqur nafas cliiqarsa, o‘pkadan yana 1500 ml havo cliiqaradi (zaxiradagi havo). Shunday qilib, 500 ml nafas havosi + 1500 ml qo‘shimcha havo + 1500 ml rezerv havo=3500 ml o‘pkaning tiriklik sig‘imini tashkil etadi. Erkaklarda o‘pkaning tiriklik sig‘imi 3500—4500 ml gacha, ayollarda — 3000—3500 ml gacha bo‘ladi. Jismonan chiniqqan odamlarda bu ko‘rsatkich ko‘proq bo‘ladi.
0