Умурзоқов, А. Тошбоев

Ташкилий жиҳати – харидор ва сотувчини учраштиради (очиқ биржаларда) ёки воситачи мутахассислар (брокер, дилер, маклерлар) орқали харидор ва сотувчини ўртасида битим тузилади (ёпиқ биржада).
Иқтисодий жиҳати – товар биржаларининг фаолияти йирик улгуржи товар бозори ва шу билан бирга реал бозор баҳолари асоси сифатида тавсияланади.

Товар биржалари қуйидаги турларга бўлинади:

1. 
   Ёпиқ товар биржалари. Бунда биржа аъзолари, брокер, дилер, маклерлар ва Низомга кўра, биржа аъзолари деб қабул қилинган шахслар қатнашади.
   
2. 
   Очиқ товар биржалари. Бунда биржа савдосига қатнашиш хоҳиши бўлган барча ходимлар иштирок этиши мумкин.
   
3. 
   Ихтисослашган товар биржалари. Маълум турдаги товарлар билан муомала хизматини бажаради.
   

Товар биржалари аъзолари, юридик ёки молиявий шахс, жумладан, чет эл фуқароси бўлиши мумкин. Биржа аъзоси бўлиши учун брокерлик жойи сотиб олинади.
Товар биржалари брокер компаниялари орқали фаолият кўрсатади. Брокер компанияси – бу алоҳида шахс, ширкат, акционер бирлашмаси ёки тузилма бўлиб, асосий фаолияти мижоз (товар
ишлаб чиқарувчи, харидор, савдо воситалари) ва биржа ўртасида алоқа боғлашга қаратилган бўлади.
Брокер компанияси мижозлардан (фермер) харид қилиш ёки биржа товарларини сотиш бўйича аризаларни йиғиш, расмийлаштириш ва оператив равишда ўз биржа брокерларига етазиб берди. Брокер олинган аризани бажаради ва бажарганлиги тўғрисидаги хабарни брокер команиясига ва ундан кейин мижозга жўнатади. Бундан ташқари, компания ўз брокерларининг тўлов қобилиятига кафолат ҳам беради, яъни суғурта тўлови вазифасини бажаради. Брокер хизмати ҳақи брокер компанияси ва мижоз ўртасидаги келишув орқали аниқланади. Брокер хизмати ҳақи тузилган битимлар қийматининг ўндан бир, баъзида юздан бир фоизини ташкил этади. Тахминан битим қийматининг 1-2 фоизини мижозга маржа (суғурта тўлови) сифатида тўлаши керак. Товар биржаларининг вазифалари:

• 
  хўжалик субъектлари ёки қатнашувчи биржа воситачилари ўртасида биржа савдоси учун шароит яратиб бериш;
  
• 
  биржа савдосини ўтказиш, товарлар бўйича талаб ва таклифни ўрганиш, зарурат туғилганда воситачи вазифасини бажариш;
  
• 
  товарлар баҳосини аниқлаш ва уни махсус бюллетенларда чоп этиш;
  
• 
  биржа битимларини расмийлаштириш;
  
• 
  биржа операциялари бўйича тортишувларни ҳал этиш;
  
• 
  товар оборотини ўрганиш, тартибга солиш ва енгиллаштириш билан боғлиқ бўлган операцияларни бажариш.